9 lipca 2018 r. Pani Kinga przekazała do zbiorów Izby Muzealnej w Brojcach zachowany w bardzo dobrym stanie blaszany szablon – pięknie wycięty gotycką czcionką napis: „H. Frömming./Broitz” o dość pokaźnych wymiarach, wynoszących 39×17 cm. Jest to pierwszy tego typu przedmiot w naszych zbiorach. Został on znaleziony wiele lat temu w czasie porządkowania jednego z ogrodów na terenie wsi i przekazany ojcu pani Kingi, który ówcześnie był funkcjonariuszem Milicji Obywatelskiej. I tak nieco zapomniany przeleżał kilkadziesiąt lat.

            Pierwszym skojarzeniem w kwestii interpretacji było uznanie go za obiekt łączący się w jakimś stopniu z dawnym rzemiosłem lub przemysłem w naszej miejscowości. Zaczęto więc poszukiwania w kwestii ustalenia kim mógł być H. Frömming i do czego mógł używać owego szablonu, na którym nadal widnieją ślady czarnej farby.

            W ustaleniu tożsamości H. Frömminga wielką pomocą okazał się pomnik znajdujący się na brojeckim Cmentarzu Komunalnym, na którym widnieją nazwiska poległych ówczesnych mieszkańców na frontach I wojny światowej. Wśród kilkudziesięciu osób znaleźć można również: Herm[ann] Frömming Musk. 13.9.1915.

            Znając również imię poszukiwanej przez nas osoby posłużyliśmy się niezawodnym źródłem jakim jest księga adresowa niemieckiego przemysłu i rzemiosła, a konkretnie jej 11 tom wydany w roku 1913 i dotyczący Pomorza. W spisie tym widnieje zakład stolarski należący do pana Herm[anna] Fromming. Zakład ten znajdował się w miejscowości Arnsberg, Kr. Greifenberg (obecnie Gorzysław, pow. Gryfice). Oprócz niego w tej samej miejscowości funkcjonował inny zakład stolarski należący do Alb[erta] Paast.

            Kolejny ślad, na który udało się natknąć dotyczy tragicznej śmierci pana Hermanna. Przez cały okres I wojny światowej niemieckie naczelne dowództwo wydawało, coraz obszerniejsze z biegiem czasu, listy poległych, rannych i zaginionych żołnierzy. W takowym spisie noszącym numer 694 z dnia 20 września 1915 roku czytamy, iż na polu bitwy poległ Hermann Frömming, żołnierz służący w 4 kompanii 54 Regimentu von Golz, w którym służyli głównie mieszkańcy Pomorza i Wielkopolski. Tego samego dnia kompania ta straciła 30 ludzi. W spisach tych przy każdym nazwisku pojawiała się miejscowość, z której żołnierz pochodził. Przy interesującym nas nazwisku widnieje „Schmalzentin, Kr. Neustettin” (obecnie Smołdzięcino, pow. Drawsko Pomorskie). Jednakże nie jest wykluczone, iż mamy tu do czynienia z błędnym zapisem. Otóż bowiem w przedwojennym powiecie gryfickim znajdowała się miejscowość Schmalentin (obecnie Smolęcin). Tego typu pomyłki w wojennej zawierusze nie są niczym niecodziennym, a wieś podgryficka wydaje się bardziej związana z dziejami pana Hermanna, niż dość odległa ziemia drawska.

            W świetle tych ustaleń można powiedzieć, iż w jakimś bliżej nieokreślonym okresie pomiędzy wydaniem księgi adresowej w roku 1913, a śmiercią na polu bitwy 15 września 1915 roku Hermann Frömming osiedlił się w Brojcach, gdzie zaczął prowadzić warsztat stolarski. Za pomocą szablonu zaś zapewne sygnował swoje wyroby.

            Naszych czytelników zachęcamy, aby przyjrzeli się przedwojennym meblom, jakie mogą mieć w swoim posiadaniu. Być może na plecach lub spodach znajdziecie odmalowany znak zakładu pana Hermanna, dzięki czemu nasza wiedza na temat tego wycinka brojeckiej historii stanie się bardziej kompletna.

            Liczymy oczywiście na pozyskanie dalszych informacji, które być może naświetlą nam losy bohatera tego artykułu, jak i jego rodziny. Dziękujemy serdecznie również pani Kindze za tak cenny i unikatowy dar.

Fot. 1. Blaszany szablon przekazany do zbiorów brojeckiej Izby przez panią Kingę (fot. J. Kuczkowski)

xxx

Fot. 2. Nazwisko Hermanna Frömminga na brojeckim pomniku ku czci poległych w czasie I wojny światowej (fot. J. Kuczkowski)

Fot. 3. Wpis dotyczący zakładu stolarskiego w miejscowości Arnsberg w księdze adresowej niemieckiego przemysłu i rzemiosła

Fot. 4. Wpis dotyczący śmierci Hermanna Frömminga, opublikowany w spisie poległych, rannych i zaginionych z dnia 20 września 1915 roku

Literatura:

Adressbuch aller Länder der Erde, der Kaufleute, Fabrikanten, Gewerbetreibenden, Gutsbesitzer etc., 1913

Armee-Verordnungsblatt. Verlustlisten 1915.09.20 Ausgabe 694.

Andrzej Kuczkowski, Jacek Kuczkowski, Dawne cmentarze i miejsca pamięci gminy Brojce, powiat gryficki, Nasze Pomorze, nr 12, 2010, s. 115-157.

Po powrocie do Brojc przeprowadziliśmy warsztaty ceramiczne i stolarskie. Pani Delfina Garbacz-Adametz pokazała i pomogła wykonywać różne ozdoby i małe formy z gliny, a Jacek Kuczkowski pomógł zbudować budki lęgowe dla ptaków. W trakcie trwających warsztatów można było zwiedzać nasze lokalne muzeum i wziąć udział w prowadzonym przez Basię Więckowicz, konkursie pt. „Powrót do przeszłości” dotyczącym historii Gminy Brojce. Pierwsze miejsce w konkursie zdobyła Hania Wołczak. Na podium znalazły się również Paulina Motłoch i Sara Komajda.

Na zakończenie zaprosiliśmy uczestników do wspólnego ogniska. Nasi goście przez te kilka godzin nie mieli nawet chwili się nudzić , a i ich uśmięchnięte buzie świadczyły, że naszą imprezę możemy zaliczyć do udanych.

Na koniec chcemy podziękować tym, bez wsparcia których impreza by się nie udała: Urzędowi Gminy w Brojcach za wsparcie finansowe oraz Panu Janowi Hermanowi z Darżewa za deski na budki dla ptaków.

Poniżej krótka fotorelacja:

SPIS OSÓB PRACUJĄCYCH W OŚRODKU W LATACH 1969-2016

LEKARZE:

• dr Sławomir Ignaszewski
• dr Franciszek Benysek
• dr Jerzy Gawdzik
• dr Bogdan Korczyński
• dr Dariusz Frak
• dr Damian Kwasecki
• dr Aleksandra Kwaszewska

PEDIATRZY:

• dr Helena Rokicka
• dr Teresa Puchalska
• dr Irena Dorniak
• dr Danuta Jabłońska
• dr Aleksandra Miczko

STOMATOLODZY:

• dr Maria Orlewicz
• dr Waldemar Hysa
• dr Stefania Derenowska
• dr Maria Rybak
• dr Ewa Skoneczna
• dr Grzegorz Wójcik
• dr Zofia Zygmańska-Hajduk

POMOCE STOMATOLOGICZNE:

• Barbara Kwiatkowska
• Ewa Solamon
• Izabela Klimczak

REHABILITANCI:

• dr Krzysztof Rybak
• dr Krzysztof Rachwalski
• dr Agnieszka Tarasiuk
• dr Beata Skakuj

GINEKOLODZY:

• dr Jan Klimowicz
• dr Edmund Dobrosolski

POŁOŻNE:

• Anita Łabaczewska
• Maria Różalska

PIELĘGNIARKI:

• Irena Sperczyńska
• Irena Zrałko
• Zofia Zaziula
• Danuta Dąbrowska
• Maria Kończak
• Krystyna Molska
• Edyta Pabich
• Lucyna Zborowska

KIEROWCY KARETKI:

• Tadeusz Koziarski
• Jan Ziernicki
• Bogdan Madeka

PRACOWNICE REJESTRACJI:

• Alina Pikor
• Marzena Ignaszewska

OSOBY SPRZĄTAJĄCE:

• Władysława Kanarek
• Zofia Malanowska

KONSERWATORZY:

• Mieczysław Kanarek
• Andrzej Janecki
• Maciej Czerewaty
• Andrzej Kolada

Od czerwca 2016r. Ośrodek zdrowia w Brojcach przeszedł pod Zespół Lekarzy Rodzinnych Wysoczańscy z Filią w Brojcach (wcześniej był to Ośrodek Zdrowia „Pod bukami”). Chorych przyjmują: dr Jacek Wodnicki, dr Lucjan Wysoczański, dr Danuta Jabłońska. Pielęgniarki: Janina Sahajko, Marlena Wypych. Ginekolog: Jan Tomczyk. Położna: Hanna Wyprzał. Położna środowiskowa: Katarzyna Cieślik. Rejestracja; Lidia Bauer.

Autorka: Barbara Więckowicz

Przez 70 lat nikt nie spisał historii OSP Brojce, dlatego zadanie, jakie postawiono przede mną, jako kronikarzem okazało się niezwykle trudne i realizowanie go zajęło mi aż dwa lata. 70 lat działalności ratowniczo-gaśniczej, społecznej i kulturalnej przetrwało tylko we wspomnieniach najstarszych strażaków i mieszkańców Brojc. Nieliczne zdjęcia zachowały się w prywatnych albumach, dając nam możliwość wyobrażenia sobie dziejów brojeckiej jednostki.

Ochotnicza Straż Pożarna w Brojcach powstała w 1947 r. (nie udało mi się ustalić dokładnej daty). Ojcami założycielami byli Edward Giemza – komendant; Jan Drzewiecki – zastępca komendanta; Władysław Ignaszewski – skarbnik i gospodarz remizy oraz Jan Gałczyński.      W pierwszy skład OSP wchodzili również: Stanisław Nowicki, Sylwester Staszczak, Węzik (imię nieznane), Wilczewski (imię  nieznane). W kolejnych latach do straży przystępowali nowi członkowie: Stefan Marciniak – komendant; Mieczysław Gierba – komendant; Jałowiecki (imię nieznane), Zygmunt Piasecki, Marian Kanarek, Mieczysław Kanarek, Wacław Fudała, Jan Banach, Antoni Dągielski, Jan Jaronik, Michał Jóźwiak, Kazimierz Jóżwiak, Leon Wiśniewski, Bogumił Wośko – komendant, Józef Fir – skarbnik; Zdzisław Helewski –  mechanik, motopompista, sekretarz; Michał Praworski – kierowca; Zenon Żychar – prezes; Marian Siemionow – prezes.

Siedzibą OSP była remiza – pierwotnie drewniana szopa na kamiennym fundamencie pozostała po wysiedlonych mieszkańcach Brojc. Nieznana jest dokładna data wybudowania   remizy z wieżą, która dziś stanowi połowę dzisiejszej siedziby strażaków (wschodnia część), która stanęła na miejscu drewnianej szopy. We wspomnieniach pojawiły się trzy daty: 1967r. lub 1968r. lub 1975r. Rozbieżność może wynikać z różnicy pomiędzy datą rozpoczęcia i zakończenia budowy. Budowę sfinansowano z funduszu Państwowego Zakładu Ubezpieczeń i Gromadzkiej Rady Narodowej. Drugą cześć wybudowano w latach 80. Ciekawostką jest to, że staw ppoż znajdujący się naprzeciwko remizy również był dziełem przedwojennych mieszkańców Brojc.

Pierwszym wyposażeniem OSP była sikawka z krótkim wężem pożarniczym (pozostała po wysiedlonych), do której zaprzęgano dwa konie. Koni na czas akcji użyczał Władysław Ignaszewski – jego gospodarstwo znajdowało się najbliżej remizy. Pierwsi strażacy mieli do dyspozycji także bosaki, tłumice i toporki. Początkowo strażacy nie mieli mundurów – do akcji jeździli we własnych ciuchach. Kolejne wzmianki o sprzęcie strażackim znajdują się w książce gospodarza. Pierwszy wpis w książce jest z 25.05.1968r. znajdujemy tam m.in.: samochód STAR 25 (przekazany z jednostki PSP), motopompę, drabinę ciężkoprzystawną, węże, ubrania ochronne, pasy bojowe, mundury strażackie. Źródłem finansowania była K.P.S.P. w Gryficach. W kolejnych latach sprzętu przybywało. W latach 80. jednostka otrzymała wóz STAR 244, który nadal używany jest do działań ratowniczo-gaśniczych. Kabina STARa 25 służyła w brojeckim klubie, jako konsola dla DJ’a, jak na ironię spłonęła wraz z klubem 22.08.1997r. Kolejnym wozem, który otrzymała OSP Brojce był STAR 26, przekazany przez OSP Kiełpino w 2008r. Wóz ten w zasadzie nie nadawał się do działań, jednak jednostka brojecka musiała mieć dwa wozy. STAR 26 został sprzedany w 2011r., kiedy to OSP Brojce otrzymała samochód Mercedes Atego 4×4. (otrzymała pod koniec 2010r., ale chrzciny i wprowadzenie do podziału miało miejsce w 2011r.).

OSP Brojce, tak jak dziś skupiała się na trzech rodzajach działalności: ratowniczo-gaśniczej, społecznej i kulturalnej. OSP została powołana, aby gasić pożary, najczęściej budynków gospodarczych. Strażacy szkolenie tak jak dziś przechodzili w PSP w Gryficach, jednakże nie byli ubezpieczeni i nie płacono im ekwiwalentu za wyjazdy. Akcje gaśnicze pierwszych strażaków zaczynały się od zawiadomienia o pożarze – początkowo ludzie przybiegali i mówili, że się pali. Wtedy Marian Kanarek wsiadał na rower i jadąc przez wieś trąbił pomarańczowa trąbką na alarm. Później Władysław Ignaszewski dostał telefon i do niego dzwoniono z zawiadomieniem o pożarze i to on ogłaszał alarm ręczną syreną na korbkę zwaną „wyjcem”. Po wybudowaniu remizy została zainstalowana syrena, którą włączano ręcznie. Obecnie oprócz syreny włączanej przez stanowisko kierowania, strażaków alarmują smsy wysyłane z PSP Gryfice. Z biegiem lat wyszkolenie członków było coraz lepsze, a dzięki postępowi technicznemu wzrosła także ich skuteczność. Kamieniem milowym w dziejach OSP Brojce było włączenie do Krajowego Systemu Ratowniczo Gaśniczego 27.04.1995r. Do 1 grudnia 2016r. była to jedyna jednostka w Gminie Brojce działająca w KSRG.

Działalność społeczna i kulturalna skupiała się na organizowaniu zabaw wiejskich i zawodów strażackich. Ponadto tak jak dziś brali udział w uroczystościach kościelnych. W okresie Triduum Paschalnego pełnili warty przy Grobie Pańskim przez trzy dni i trzy noce –spali wtedy w remizie na sianie i przywleczonych materacach. Podczas procesji z okazji święta Bożego Ciała prowadzili księdza i nieśli baldachim, a przy remizie ustawiano ołtarz, zwany „strażackim”. W pierwszych latach polskiego osadnictwa w Brojcach organizowane były patrole społeczne tzw. „stróżki”, pilnujące porządku we wsi, a strażacy byli aktywnymi uczestnikami „stróżek”. Ważnymi wydarzeniem dla brojeckiej jednostki były: wpisanie do rejestru stowarzyszeń 25.04.1992r. oraz nadanie sztandaru w 2010r.

70 lat historii OSP Brojce zmieściło się na dwóch kartkach. To smutne, ponieważ część historii naszej gminy zginęła bezpowrotnie, a z drugiej strony cieszy fakt, że wielkich akcji ratowniczo-gaśniczych było niewiele. Tych mniejszych było wiele, ale one nie zapadają w pamięć. O tych małych i wielkich akcjach można przeczytać na stronie osp.brojce.org.pl.

Dziękuję wszystkim, który przyczynili się do spisania historii OSP Brojce. Zdjęcia z prywatnej kolekcji Kamila Przywary i Marleny Grudkowskiej.

„Awantura, o której wspominam miała następujący przebieg: w naszej gromadzie odbywała się zabawa taneczna, którą urządzał Ludowy Zespół Sportowy. Między innymi mojemu młodszemu synowi powierzono obowiązki utrzymywania porządku na tej zabawie. W międzyczasie pewien osobnik upił się i wszczynał awantury. Reagując na to mój syn odprowadzał tegoż osobnika na posterunek M.O. W drodze został zatrzymany przez dwóch obywateli, którzy będąc również pijani zaczęli szarpać mego syna z zadaniem uwolnienia osobnika. Z mojem synem szedł obywatel, który widząc, że syna biją pobiegł na zabawę i zameldował o tym mojemu starszemu synowi. Moment ten został wykorzystany przez osobnika, który uciekł. Zaś dwóch obywateli zniknęło za murkiem grodzącym park i boisko. Wówczas syny moje udali się z powrotem na zabawę gdzie komendant M.O. Brojce zapytał się ich: co to było? Mój młodszy syn wraz z komendantem udali się na miejsce zdarzania, gdzie dwaj obywatele wysunęli się zza muru i oświadczając: skończyło się twoje panowanie uderzyli mego syna cegła w głowę. W trakcie tego obywatele uciekli przed komendantem i zostali aresztowani dopiero na drugi dzień. Po 10 minutach opisanego zajścia – uderzenia mojego syna cegłą – w mieszkaniu moim wybito 4 szyby. W związku z powyższym nie jestem w stanie uprzytomnić sobie tego, o jaką winę jest podejrzewany jest mój starszy syn. Mając na uwadze dobro zadośćuczynienia sprawiedliwości proszę wybaczyć mi moja śmiałość i łaskawie powiadomienie mnie o sprawie mojego syna”.

Opracowała: Barbara Więckowicz

Opracowała: Barbara Więckowicz

Miejsce urodzenia – Brojce. Tak w dokumentach ma wpisane nie jedna osoba i nie jest to żadna pomyłka, bowiem w Brojcach przez 10 lat funkcjonowała porodówka. Znajdowała się ona w budynku dzisiejszego ośrodka zdrowia w latach 1951- 1961. Dół budynku zajmowały: kuchnia z magazynkiem, szatnia, pomieszczenie dla personelu, sala porodowa (w dzisiejszym gabinecie dentystycznym), pralnia, magazyn pościeli, dwie sale dla położnic, sala dla noworodków wyposażona w wanienkę, stół do przewijania i wagę łóżeczkową. W obecnej poczekalni stał stół i krzesła i szafka na leki. Nad porodówką znajdowały się dwa pokoje, w których mieszkała położna – Aniela Beck. Z boku dwa pokoje zajmowała Maria Bauer. Choć położna uchodziła za osobę surową o trudnym charakterze, to opieka w brojeckiej porodówce była tak dobra, iż przyjeżdżały tu rodzić panie z Trzebiatowa i Gryfic. Surowość pani Beck równoważyły sympatyczne panie, które pomagały położnej – szyły pieluchy, naprawiały pościel, paliły w piecach kaflowych, zaopatrywały kuchnię w produkty z miejscowej mleczarni, masarni i sklepu spożywczego. Po porodzie matki zostawały na porodówce pięć dni i tradycją było przynoszenie im tłustego rosołu. Położna Beck po przejściu na emeryturę wyjechała do rodziny w Trzebiatowie, zastąpiła ja „młoda położna”  –  Aleksandra Szczęśniak. Pierwszym noworodkiem, który przyszedł na świat w brojeckiej porodówce był Czesław Wasilewski. Na początku lat sześćdziesiątych, już po zamknięciu brojeckiej porodówki sporadycznie przyjmowano porody w jej dawnym budynku. Odbywało się to w przypadku, gdy nie było możliwości dojazdu do szpitala w Gryficach. 

Spis pracownic porodówki:

1. Budzińska
2. F. Wiśniewska
3. C. Jaronik
4. B. Zalewska
5. B. Piasecka
6. Kupska
7. M. Bauer
8. M. Horbaczuk
9. J. Fudała
10. B Nowak
11. A Poziomkiewicz
12. K. Wasilewska
13. Z. Jakubowska
14. Mieczkowska
15. D. Jóźwiak

Artykuł powstał dzięki pracy P. Iwony Prus i Barbary Więckowicz. 

Wspomnienia i fotografie: F. Wiśniewska, C. Jaronik, M. Bauer