Podczas zebrania zostanie podsumowana nasza działalność w 2018 roku. Do omówienia będą m. in. kwestie: bieżącej działalności oraz zaplanowane na 2019 rok zadania.

Na spotkanie zapraszamy również osoby, które chciałyby zostać członkiem stowarzyszenia i brać udział w jego działaniach na polu badań historycznych w naszym regionie.

            W 1487 roku opublikowany został traktat autorstwa dwóch inkwizytorów oraz profesorów teologii Heinricha Kramera (ok. 1430-1505) oraz Jakoba Sprengera (pomiędzy 1435 a 1438-1495). Dzieło to, zatytułowane „Malleus maleficarum” (Młot na czarownice), stało się podstawowym dziełem na temat czarownictwa i osób nim się parających. Na kartach księgi, która odcisnęła swoje olbrzymie piętno na kilkaset lat w całej Europie, każdy czytelnik mógł znaleźć proste i jasne odpowiedzi na liczne pytania dotyczące mrocznej sztuki. Kim była czarownica? Kogo można było oskarżyć o paranie się magią i o konszachty z diabłem? Kogo można było oddać w ręce kata, który torturami wymuszał przyznanie się do winy i wysyłał na stos?

lenie Jana Husa wg Historische Chronica…Matthäusa Meriana, wydanej we Frankfurcie nad Menem w 1630 roku.

Malleus Maleficarum (Młot na czarownice) Okładka siódmego wydania z 1520

  Według ich opinii, czary uprawiają przede wszystkim kobiety, które są do tego bardziej przystosowane przez naturę, również z uwagi na mniejszą wiarę, jaka ponoć cechuje płeć żeńską. Potwierdzeniem tego, według słów obu autorów, ma być samo słowo „kobieta”. Łacińskie słowo femina (kobieta) ma bowiem oznaczać ni mniej, nie więcej tylko: „mniej wiary” (fe=fides, czyli wiara, oraz mina=minus, czyli mniej), ponadto mężczyźni mają być bardziej odporni na zakusy szatana przez sam fakt, iż Jezus był mężczyzną. Inne zasady doktrynalne zawarte w Młocie na czarownice głosiły, że wiara w istnienie czarownic jest nieodłączną częścią wiary katolickiej, zaś niedowiarstwo w tej sprawie równa się herezji. Diabelski spisek, który opanował świat, można zwalczyć ludzką dłonią poprzez wiarę i represje. Istotną rolę odegrała tu bulla Summis desiderantes affectibus, wydana 5 grudnia 1484 roku przez papieża Innocentego VIII (1432-1492), która upoważniała inkwizytorów do sądzenia czarownic.

            Polowania na czarownice trwały w największym nasileniu od końca XIV wieku do połowy XVIII wieku. Ich rozkwit nastąpił w połowie XV wieku, kiedy to papież Mikołaj V (1397-1455) w liście do Hugunesa Lenoira, inkwizytora na Francję, nadał inkwizycji prawo do zajmowania się wszystkimi przypadkami praktyk magicznych i czarów, nawet jeśli nie trąciły jawnie herezją. Wcześniej niejako chronił domniemane czarownice przed śmiercią dokument wydany w 906 roku tzw. Canon Episcopi. Nakazywał on, aby ludzi, którzy uprawiają wróżbiarstw i praktyki czarownicze, wypędzano z gminy, jednak o karze śmierci nie ma mowy. Canon Episcopi odprawianie guseł uważał za przestępstwo, lecz nie za herezję, gdyż zakładał, iż loty czarownic i ich sabaty to nieszkodliwe, dla osób postronnych wytwory wyobraźni; późniejsze rozstrzygnięcia były rozbieżne. Największe natężenie polowania na czarownice osiągnęły w krajach niemieckojęzycznych (Niemcy, Niderlandy, Szwajcaria, Lotaryngia Austria i Czechy). Ziemie te były przez długi okres świadkiem zagorzałych konfliktów na tle religijnym [pomiędzy katolikami, a rodzącymi się wówczas ruchami protestanckimi. Rosnąca nienawiść na tle doktrynalnym kładła się cieniem na stosunki międzyludzkie. Każde zachowanie choć trochę odbiegające od ogólnie przyjętej normy zaczęło być postrzegane nie tylko jako zagrożenie nie tylko w wymiarze prawnym, ale również za występek przeciwko Bogu.

            Większość osób oskarżonych o czary stanowiły kobiety. Mężczyźni stawali zwykle przed sądem rzadziej (np. w Niemczech w XVI–XVIII wieku stanowili 25% oskarżonych), ale z kolei na peryferiach Europy, to właśnie oni stanowili większość (na Islandii 90%, a w Estonii około 60%). Znacznie też częściej oskarżano osoby z niższych warstw społecznych, niż ze stanu szlacheckiego. Jeszcze większa dysproporcja pomiędzy liczbą osób o niższej i wyższej pozycji społecznej widoczna jest w przypadku procesów zakończonych wyrokiem śmierci. Sydonia von Borck (1548-1620), szlachcianka pomorska i krewna władców z dynastii Gryfitów, ścięta a póxniej spalona na stosie, to jeden z nielicznych, tragicznych przykładów ofiary tego procederu z wyższych sfer.

            Jedną z pierwszych oskarżonych o czary była Dorota Schwarz, mieszkanka Modlimowa i żona niejakiego Piotra Ohms. Wydarzenia, w których kobieta ta była niechlubną bohaterką, miały miejsce w 1679 roku. Dorota była kobietą silną, która nie pozwalała sobą pomiatać. Popadała przez to w konflikty ze sąsiadkami i to najprawdopodobniej któraś z nich oskarżyła ją o czary oraz o rzucanie uroków i odbieranie mleka krowom. Kobieta była bardzo zaskoczona aresztowaniem. Aby nie czynić z procesu rozrywki dla gawiedzi oskarżyciele przewieźli ją i osadzili w Chomętowie. Prowadzone tam wstępne przesłuchanie nic konkretnego nie wniosło do śledztwa. Ponowne przesłuchanie miało miejsce 10 maja 1679 roku. Dorocie ponownie przedstawiono zrzuty uprawiania czarów, stosowania praktyk magicznych oraz obcowania z diabłem. Zastraszana torturami, potrząsając głową, zaprzeczała wszystkiemu i wzywała: – Niech ci, którzy mnie fałszywie oskarżyli, przed sądem staną! Ja jestem niewinna i moja niewinność świadczyć za mną będzie!

            Pierwsze „badanie”, czyli poddanie torturom, sąd nakazał przeprowadzić już 17 maja. Oskarżoną odarto ze sukien i ogolono jej głowę. Tortury, na które składało się nakłuwanie znamion aby popłynęła z nich krew, zakładanie tzw. hiszpańskich butów, za pomocą których miażdżono stopy i przypalanie ciała rozżarzonym do czerwoności żelazem przyniosły spodziewane efekty. Półprzytomna z bólu Dorota była skłonna przyznać się do wszystkiego. Przyznała przy świadkach, iż została ochrzczona przez trzy diabły, z którymi współżyła podczas sabatów urządzanych na wzgórzach. Przyznała również, że wraz z nią udział w sabatach brało udział kilkoro sąsiadów. Wymieniła ich z nazwiska: Piotr Notwyg z Gocławic miał być kucharzem na sabatach, Adam Schueuknecht z Moiszewa natomiast gotował w ogromnym garze groch i inne produkty znoszone przez czarty. Zaś cztery beczki piwa dostarczał znany wszystkim Carsten Bute. Dorota opowiedziała również o odbywających się podczas sabatów tańcach oraz o złej wróżbie na przyszłość. Podczas tańca , kiedy to z innymi czarownicami trzymały się liny, sznur nagle się zerwał. Była to przepowiednia, że niechybnie spadną na uczestniczące w sabacie kobiety liczne nieszczęścia. Podczas zeznań potwierdziła również, że rzucając klątwy straszliwe uśmiercała ludzi i zwierzęta. A komunię świętą stosowała jako doskonały lek do uśmierzenia bólu zębów. Przyznała się również do zamordowania niechętnego jej sąsiada.

Na podstawie tych zeznań postawiono Dorotę przed Radą Miasta w Trzebiatowie, a wyrok zapadł 19 maja 1679 roku. Egzekucję wykonano 6 czerwca. Nieszczęsną kobietę poprowadzono na miejsce straceń. Rozentuzjazmowany tłum patrzył jak płomienie stosu szybko ogarnęły jej ciało.

            Kolejną ofiarą szaleństwa polowań na czarownice była pochodząca z Gąbina Urszula Raddemer z domu Klatte. Urszula po wyjściu za mąż za Hansa przeprowadziła się do nieodległego Kłodkowa. Małżeństwo Raddamerów nie cieszyło się jednak sympatią mieszkańców, którzy szukali sposobności na pozbycie się ich z wioski. W 1698 roku konflikt przybrał jeszcze bardziej na sile. Dotkliwie pobity 5 lipca tegoż roku przez dwóch zazdrosnych o zyski chłopów, Dinniesa Rehmera oraz Petera Grünewaldta, Hans Raddemer oddał sprawę do sądu. Winni pobicia zostali skazani na wyroki więzienia. Spowodowało to pogłębienie się nienawiści do małżeństwa i wszyscy tylko czekali na sposobność zemszczenia się na rodzinie Raddemer.

            Sposobność ku temu nadarzyła się bardzo szybko. Na wiejskiej drodze wiejski pastuch znalazł martwego chłopca, Hansa Rehmera. Podejrzenie oczywiście padło na Reddemera, który w ten sposób miał zemścić się za napaść na siebie. Również w niedługim czasie w pobliskim Trzeszynie nastąpił pomór bydła. Wróżbita, którego wezwano do zbadania sprawy aż ze Stargardu, stwierdził że zwierzęta padły na skutek czarów. Mieszkańcy Trzeszyna jak i okolicznych wsi byli przerażeni. Zaczęli więc szukać sprawcy, mieszkańcy Kłodkowa mieli już jednak „winowajczynię”.

            W niedługim czasie gospodarze oskarżyli Urszulę o uprawianie czarów. Kobietę pogrążyły dodatkowo zeznania niejakiej Marii Knaken. Zeznała ona podczas swojego procesu, że swojego diabła przekazała właśnie Urszuli Raddemer. Tak poważnych zarzutów oskarżyciele nie zignorowali. Kobietę aresztowano i postawiono przed Radą Miejską w Trzebiatowie. Oskarżona oczywiście zaprzeczała wszystkiemu, mówiąc że jest to zemsta mieszkańców za to, że domagała się z mężem sprawiedliwości. Jednak sędziowie nie podzielili jej opinii. Wybuch gniewu i wielkie oburzenie Urszuli potwierdzały w oczach sędziów siedzącego w niej diabła, którego otrzymała od skazanej Marii Knaken. I tym razem oskarżoną przewieziono do Chomętowa, aby uniknąć nadmiernej ciekawości mieszczan. W obliczu tego, że Urszula nadal nie przyznawała się do zarzucanych jej czynów, zdecydowano poddać ją „badaniu”. Sędziowie przypuszczali, że samo pokazanie narzędzi tortur skłoni oskarżoną do zeznań. Jednakże Urszula potrząsała przecząco głową i powtarzała: – Jam niewinna! Winnych w Kłodkowie szukajcie!

            Poddano ją wówczas torturom polegającym na skrępowaniu sznurem i podwieszeniu bardzo wysoko. Wyłamywane stawy i ścięgna wywoływały potworny ból i krzyki. Lecz nie wydobyto z Urszuli przyznania się  do winy, którego tak oczekiwano. Sędziowie uznali wówczas, że diabeł silniejszy jest niż im się zdawało, i że dobrze chroni swoją podopieczną. Zbrutalizowano wówczas jeszcze bardziej metody „badania”. Sznury, którymi krępowano kobietę zaopatrzono w haki, które głęboko wbijały się w całe ciało. Urszula w wyniku tortur mdlała z bólu, wówczas cucili ją zapaloną siarką. Pomimo tortur odpowiadała niezmiennie – Niewinną jestem.

            Brak oczekiwanego przyznania się oskarżonej do winy spowodowało użycie jeszcze straszniejszych przyrządów, tzw. hiszpańskich butów, którymi nieszczęsnej kobiecie miażdżono stopy. Doprowadziło to oskarżoną do granic obłędu, ale mimo to utrzymywała że jest nie winna. tortury trwały kilka dni, lecz kobieta miała świadomość, że upierając się przy swoim zdaniu spowoduje że sędziowie będą musieli zgodnie z prawem odstąpić od dalszego przesłuchiwania.

            W tym samym czasie jej mąż szukał wszystkich sposobów, aby uwolnić swoją ukochaną żonę. Wszyscy powtarzali mu jednak, iż jedynym wyjściem aby się oczyścić z zarzutów o czary to płonący stos. Pomimo tego wytrwale szukał potwierdzenia jej niewinności i niezłomnie wierzył, że uda mu się uratować Urszulę. Podobno udało mu się zebrać dowody świadczące o tym, że oskarżenie było pomówieniem nieprzychylnych i zawistnych mieszkańców. Niestety nie wiadomo czy zebrane dowody sędziowie uwzględnili w dalszym procesie. Nie zachowały się końcowe akta sądowe i zapewne nigdy nie poznamy losu Urszuli. Nawet jednak gdyby udało się jej ujść z życiem możemy się domyślać, że nieszczęsna Urszula opuścić musiała katownię nie tylko okaleczona na ciele, ale również i na duszy. Zapewne nie wchodził również w rachubę powrót małżeństwa do Kłodkowa.

            Czy to były jedyne procesy o czary na Ziemi Gryfa? Zapewne nie, te przedstawione powyżej są dość dobrze udokumentowane. Procesy odbywały się także w nieodległej Radawce, Bełcznie czy Resku i Łobzie oraz Karścinie.

Literatura:

108. Koprowska-Głowacka, Czarownice z Pomorza i Kujaw, Gdynia 2010, s. 84-85, 107-108.

Miejsce spotkania: Świetlica wiejska w Brojcach, ul. Długa 43.

To nie tylko suche zestawienie statystyczne, ale przede wszystkim doskonałe źródło do poznania dawnego powiatu gryfickiego tuż przed wybuchem I wojny światowej. Mamy tu informacje na temat infrastruktury gospodarczej regionu. Możemy poznać zakres działania poszczególnych firm, które widnieją często w kilku branżach gospodarki. Zbieżność nazwisk, w przypadku niektórych firm, wskazuje na rodzinne biznesy. Większość ówczesnego rzemiosła i przemysłu pozostawała w rękach prywatnych. Spółki zawiązywane były w przypadku firm zajmujących się wysoce wyspecjalizowaną produkcją oraz przetwórstwem spożywczym (głównie mleczarstwo). Widzimy na jakie gałęzi produkcyjne oraz rzemieślnicze był największy popyt oraz jaka była dostępność usług, opieki medycznej i szkolnictwa w powiecie Greifenberg.

Zestawienie nazwisk poza tym to świetny materiał do identyfikacji wyrobów rzemieślniczych w czasach kiedy większość wytwórców sygnowało swoje produkty.

Greifenberg (Gryfice)

Dane administracyjne: stolica powiatu nad Regą, 7800 mieszkańców.

K o m u n i k a c j a:

– stacja kolejowa, poczta, telegraf i telefon, kolej wąskotorowa Greifenberger Kleinbahnen-Aktien-Geschellschaft,

U r z ę d y:

– urząd powiatowy,

S ą d y:

– sąd rejonowy (podległy sądowi w Stargardzie),

S z k o ł y:

– Gimnazjum Króla Fryderyka Wilhelma, prywatna szkoła dla panien, szkoła doskonalenia zawodowego, szkoła podoficerska, szkoła jazdy Albert Moede

B a n k i:

– miejska kasa oszczędnościowa, powiatowa kasa oszczędnościowa, bank Sally Loepert, Norddeutsche Creditanstalt in Stettin (zarządzający M. Brilles), bank Seeler Albert & Co., Vorschunssverein Greifenberg i. Pomm. e. G. m. b. H.,

O c h r o n a  z d r o w i a:

– szpital św. Jerzego i Ducha Świętego, szpital powiatowy,

L e k a r z e:

– dr Paul Fischer, dr Oskar Kaliebe, Dr Niemeier (lekarz przełożony szkoły podoficerskiej), dr Richard Alfred Pieconka (lekarz powiatowy, specjalizacja w położnictwie, chorobach nerwowych i elektrowstrząsach), dr Friedrich August Zander,

A p t e k a r z:

– F. Bolle,

D e n t y s t a:

– dr Friedrich August Zander,

T e c h n i c y  d e n t y s t y c z n i:

– Krause, Kuchenbecker,

W e t e r y n a r z:

– dr Gustav Schimelpfenning, Erwin Seifert (weterynarz powiatowy),

P r a w n i c y:

– radcy prawni i notariusze (dr Lange, Müller),

– komornik sądowy (Haase),

P r a s a:

– gazeta (Greifenberger Kreisblatt),

B i b l i o t e k a:

– Carl Toepler

K o l e k t u r a  l o t e r y j n a:

– Gustav Lange,

H o t e l e:

– hotel Bismarck (właściciel P. F. L. Starck), hotel Hohenzollern (właściciel Max Schulz), Preussischer Hof (właściciel Otto Lipke),

Z a j a z d y  i  r e s t a u r a c j e:

– Bahnhofwirt, Deutsches Haus (właściciel Gaedtke), Konzerstshaus (właściciel Fritz Panzlaff), Max Schneidewendt, Radfahrrest., August Laabs, H. Haack, Ernst Staberow,

K a w i a r n i a:

– K. Lemke

U s ł u g i:

– architekci (Franz Klostermann, Georg Roll),

– biura informacyjne i inkasyjne (M. Brilles, Richard Stark),

– malarze pokojowi (E. Buchelt, Dorschfeld, Kamm),

– kopacze studni (A. Anclam, R. Krössing),

– introligatorzy (A. Boeder, Salzsieder, Carl Toepler),

– drukarz (Max Lemke),

– farbiarze (Rudolf Adermann, A. Boeder),

– fryzjerzy (Robert Buchelt, Gutermilch, Jancke, Krause, Lawerenz, Rudtke),

– garbarz (E. Gnirke),

– szklarze (Paul Frädrich, Artur Kroschel, Max Paschke),

– złotnicy (Wilhelm Holz, Hermann Vauk),

– kapelusznik (Langner),

– hydraulicy (Balau, Paul Bötzel, O. Hillmann, Matthies),

– wytwórcy koszyków (Mantey, Miethling),

– kotlarz (Wilhelm Holz),

– mechanik (Stein),

-transport mebli (Paul Diedrich),

– montaż rur (Bernstein & Co. G.m.b.H.),

– fotografowie (Ebert, Schroeder),

– pralnia chemiczna (Rudolf Adermann),

– sprzedaż wysyłkowa (Willibald Goetze),

– przedsiębiorstwo budowlane (Heinrich Kude),

Z a k ł a d y  p r o d u k c y j n e:

– wytwórnia pokryć dachowych (Bernstein & Co. G.m.b.H.),

– gazownia (Städtliche Gasanstalt),

– tartaki (Richard Otte, Otto Zühlke),

– maszyny rolnicze (Julius Spiering),

– kafle i wyroby glinian (Ofen- und Tonwarenfabrik Greifenberg G.m.b.H.),

– wyrób odzieży (Ida Bürger, dom handlowy Rudolf Adermann, S. Leiser, Sophie Neumann, Johannes Schnell),

– cukrownia (Zuckerfabrik Greifenberg i. Pomm. G.m.b.H.),

– betoniarnia (Zementsteinfabrik Paul Schley),

– cegielnie (Bernstein & Co. G.m.b.H., Ziegelwerk Greifenberg i. P.),

R z e m i ś l n i c y:

– cieśle budowlani (Braun, F. Klostermann, Georg Roll, Otto Schulz, H. Stiemke),

– bednarz (A. Pechthold),

– dekarze (Kinzel, F. Reff),

– tokarze (E. Gesch, Franz Gesch),

– kamieniarz (Bernstein & Co. G.m.b.H.),

– rymarze (W. Balau, Ewert, Toebe),

– ślusarze (O. Krausse, H. Schackow, Schmidt, A. Thoemke),

– kowale (Bohlmann, Kröning, Ramm, Julius Spierings, Wrensch),

– krawcy (Blietschau, Borchardt, Dobratz, E. Erdmann, B. Knoll, Otto Werner),

– szewcy (J. Baeumer, Hermann Graeber, Richard Kath, E. Nickel, Otto Werner),

– powroźnicy (Jackcha, A. Lange),

– wytwórca sit (F. Popp),

– zegarmistrzowie (Fentzke, Lemke, O. Stark, Hermann Vauk),

– kołodzieje (G. Bleek, Karl Bleek, W. Hartwig),

– tapicerzy (W. Balau, Ewerth, Piper, Töbe),

– garncarze (Buck, Hähmel, Sieloff),

– stolarze (Emil Greul, Hermann Rusch, W. Rusch, A. Stiemke),

– wytwórca wozów (Hermann Toebe),

– spedytorzy (Johanes Küter, Richard Otte, P. F. L. Stark),

– cieśle (Fr. Klostermann, Georg Roll, H. Stiemke),

P r z e t w ó r s t w o  s p o ż y w c z e:

– ogrodnictwo (Bartelt, Ehnke, Hoppenrath, Klebe, Nickel, Rühlow, Schröder),

– piekarnie (A. Ebert, Franke, A. Lemke, K. Lemke, W. Lemke, F. Müller, O. Prey, Reimer),

– piwowar (Albert Scheer),

– gorzelnie (Albrecht Bernhard, Gustav Erdmann, Paul Goetsch, V. L. Gross, Ernst Matthias, Möks, Paul Pichert, Gustav Seifert, Augst Steffen),

– rzeźnicy (Hartmann, Albert Klug, Ernst Krüger, Albert Oettler, Rietz, Walter, Weber, Reinhold Wilke),

– suszarnia ziemniaków (Kartoffel-Trockung-Anlage Greifenberg e. G.m.b.H.),

– cukiernicy (K. Lemke, O. Prey),

– wyrób marmolady (Deutsche Fruchtbierwerke Otto Marquardt),

– wytwórnie wody mineralnej (Max Borchert, M. Metz),

– mleczarnia (Greifenberger Molkerei-Verein e. G.m.b.H.),

– młyn (Otto Zühlke),

– skup owoców (Deutsche Fruchtbierwerke Otto Marquardt),

– wytwórcy kiełbas (Hartmann, Klug, E. Krüger, Albert Oettler),

– młyn śrutowy (Richard Otte),

– majątki ziemskie (Boeder, Johs. Hitz, Prey, Volkmann, Hähnelshof),

H a n d e l:

– materiały budowlane (Gustav Erdmann, V. L. Gross, Ernst Matthias, August Steffen, Theodor Stübs),

– piwo (Max Borhert, Niederl. d. Stettiner Bergschloss-Brauerei, Niederl d. Brauerei J. Borisch),

– książki oraz towary papiernicze (Ernst Meiche, Salzsieder, Carl Toepler),

– dachówki (Bernstein & Co. G.m.b.H.),

– towary delikatesowe (Erich Bugs, Theodor Stübbs),

– towary drogeryjne i farbiarskie (Drogeria Jürs-właściciel H. Plemert, Hermann Neubauer),

– nawozy (Sally Loepert, Ernst Matthias, Albert Seeler & Co., Augst Steffen, Theodor Stübbs),

– towary żelazne, szklane i porcelanowe (Reinhold Balau, Paul Bötzel, V. L. Gross, Franz Harder, Ernst Matthies, Emil Schwerdtfeger, Gustav Seifert, Erich Strücker),

– rowery (Hugo Gebauer),

– skóry (M. Falkenberg, Robert Fränkel, M. Schultz, Albert Seeler & Co.),

– tłuszcz (Louis Schulz),

– pasza (Gustav Erdmann),

– galanteria i wyroby skórzane (Franz Herder, Johannes Schnnell),

– nici i len (M. Brilles),

– zboże (M. Brilles, Sally Loepert, Albert Seeler & Co.),

– wyposażenie kuchni i domu (Paul Bötzel),

– słoma i siano (Paul Diedrich),

– drewno (Paul Diedrich),

– miód (Franz Harderm, Versand des Imker-Vereins Greifenberg),

– kawa (Hamburger Kaffeelager Max Neumann, Treptow a. R., Zwg.-N. Greifenberg),

– składy odzieży (Robert Borchardt, J. S. Cohn, C. Hannemann, A. Kargauer, dom handlowy Rudolfa Adermanna, dom handlowy Juliusa Löwenberga, Karl Knoll, S. Leiser),

– węgiel (Paul Diedrich, L. V. Gross, Ernst Matthias, Gstav Seifert, August Steffen),

– wyroby skórzane i futra (Buhlitz, F. Probst),

– wyroby włókiennicze (Frl. Gliewe, Willibald Goetze, C. Hannemann, Franz Harder, Johannes Schnell, Emil Schwerdtleger, Erich Stricker),

– produkty rolne (M. Falkenberg, L. Fewald Ernst Schmeling, L. Schulz, Albert Seeler & Co.),

– żywność (Greifenberg-Treptower landwirtschaftlich. Ein- u. Verkaufsverein e. G.m.b.H.),

– maszyny rolnicze (Albert Seeler & Co.),

– wyroby skórzane (J. Baeumer, E. Nickel),

– wyroby odzieżowe (Adolf Blochert-wyroby lniane, M. Brilles, J. S. Cohn, Willibald Goetze, C. Hannemann, dom handlowy Rudolfa Adermanna, dom handlowy Juliusa Löwenberga, S. Leiser),

– meble (W. Balau, Ewert, Albert Stiemke),

– instrumenty muzyczne (Franz Harder),

– artykuły fotograficzne (Hermann Neubauer),

– żywność (Bernhard Albrecht, Max Borchert, Fr. Bruss, Erich Bugs, F. Dittmar, Gustav Erdmann, Paul Gessler, Paul Goetsch, V. L. Gross, K. Kümpel, August Laabs, Otto Lange, Ernst Matthias, Paul Pichert, Gustav Seifert, P. F. L. Stark, August Steffen, Theodor Stübs),

– zabawki (Reinhold Balau, Paul Bötzel),

– towary tapicerowane (Johannes Schnell),

– bydło (Ernst Krüger, Eugen Neumann, Hugo Neumann, Johannes Wegner, Gebr. Wilke),

– towary wełniane (Johannes Schnell, Sally Loepert, Albert Seeler & Co.),

– wyroby cementowe (Bernstein & Co. G.m.b.H.),

– wino (Erich Bugs, Gustav Erdmann, Otto Lipke, Ernst Matthias, P. F. L. Stark),

Arnsberg (Gorzysław)

377 mieszkańców

K o m u n i k a c j a:

– poczta, telegraf, przystanek kolejowy,

Z a j a z d:

-Willy Plath,

U s ł u g i:

– dekarz (Emil Hannemann),

– kowal (Johannes Wilde),

– stolarze (Hermann Fromming, Albert Paast),

Barkow (Barkowo)

209 mieszkańców

K o m u n i k a c j a:

– poczta, telegraf, przystanek kolei,

Behlkow (Bielikowo)

443 mieszkańców

K o m u n i k a c j a:

– poczta, telegraf, przystanek kolei,

Z a j a z d:

– Ferdinand Scherding,

P r z e t w ó r s t w o  s p o ż y w c z e:

– młyny (Fritz Radach, D. Timm),

Broitz (Brojce)

650 mieszkańców

K o m u n i k a c j a:

– poczta, telegraf, telefon, przystanek kolei,

Z a j a z d y:

– Reformgasthaus, Gustav Retelhut,

B a n k:

– Spar- und Darlehnskasse e. G.,

U s ł u g i:

– rymarz (Fritz Radünz),

– kowal (Hermann Grunwaldt),

– krawcy (Max Raasch, H. Runge),

– szewcy (Otto Grünwaldt, Karl Runde),

– kołodzieje (W. Franke, Karl Krüger),

– stolarz (Fritz Rudtke),

Z a k ł a d y  p r o d u k c y j n e:

– tartaki (E. Amtsberg, Otto Zander),

– wytwórnia mydła (Otto Zander),

P r z e t w ó r s t w o  s p o ż y w c z e:

– ogrodnictwo (Hugo Ziebell),

– piekarnia (Heinrich Fischer),

– gorzelnie (E. Amtsberg, Landwirtschaftlicher Brennerei-Verein e. G.m.b.H.),

– rzeźnik (Franz Manke),

– suszarnia ziemniaków (Kartoffeltrockungsgenossenschaft Broitz e. G.m.b.H.),

– mleczarnia (Rahmstation Broitz-Pape),

– majątki ziemskie (Emil Amtsberg, Otto Krüger, Emil Müller, Pape, Otto Zander),

– młyn wodny (Otto Zander),

H a n d e l:

– pasza (Otto Zander),

– żywność (Albert Jüdes, Fritz Pape, G. Retelhut)

Dargislaff (Dargosław)

400 mieszkańców

K o m u n i k a c j a:

– poczta, telegraf, telefon, przystanek kolei,

Z a j a z d y:

– Louis Prechel, Friedrich Timm,

U s ł u g i:

– mistrz murarski (Jahnke, F. Scheibe),

R z e m i e ś l n i c y:

– kowal (Neumann),

– krawiec (Dittmer),

– szewc (H. Raasch),

– kołodziej (H. Jüdes),

– stolarz (Emil Küssel),

P r z e t w ó r s t w o  s p o ż y w c z e:

– majątek ziemski i mleczarnia (Theodor Birnbaum),

– młyn wodny (Johannes Storm),

H a n d e l:

– żywność (Louis Prechel, Friedrich Timm, Ludwig Prechel),

– piwo (Ludwig Prechel),

Deep (Mrzeżyno)

361 mieszkańców

K o m u n i k a c j a:

– poczta, telegraf, przystanek kolei,

H o t e l e:

– Strandhotel (Ulrich Asmus), Waldhotel (Hugo Asmus),

Z a j a z d:

– Altes Gesellschaftshaus (zarządca Flach),

K a w i a r n i a:

– Cäsar Marlov,

U s ł u g i:

– mistrz budowlany (Albert Wilke),

R z e m i e ś l n i c y:

– cieśla okrętowy (H. Runge),

– krawiec (Frintz Wendt),

– szewc (Erich Ollhoff),

– stolarz (W. Grausenick, Paul Ollhoff),

P r z e t w ó r s t w o  s p o ż y w c z e:

– piekarnie (Grunwaldt, Max Kasten),

– wiatrak (Emil Otto),

H a n d e l:

– wyroby szklane i porcelanowe (Fritz Wiese),

Deutschpribbernow (Przybiernówko)

391 mieszkańców

K o m u n i k a c j a:

– poczta, telegraf, telefon,

Z a j a z d:

– Hackbarth,

B a n k:

– Ländliche Spar- und Darlehnskasse Deutsch-Pribbernow e. G.m.b.H.,

U s ł u g i:

– kowal (Emil Dettman),

– krawiec (Karl Hinz),

– szewc (Heimr. Zahn),

– kołodziej (August Dettmann),

Z a k ł a d y  p r o d u k c y j n e:

– cegielnia (Wilhelm Scheer),

P r z e t w ó r s t w o  s p o ż y w c z e:

– majątek ziemski i mleczarnia (Wilhelm Scheer),

Dresow (Dreżewo)

232 mieszkańców

K o m u n i k a c j a:

– poczta, telegraf,

Z a k ł a d y  p r o d u k c y j n e:

– cegielnia (Eduard von Bonin),

P r z e t w ó r s t w o  s p o ż y w c z e:

– majątek ziemski, mleczarnia (Eduard von Bonin),

Glansee (Gołańcz Pomorska)

423 mieszkańców

K o m u n i k a c j a:

– poczta, telegraf, przystanek kolei,

Z a j a z d:

– Gustav Rackow,

R z e m i e ś l n i c y:

– kowale (Lebr. Beilke, Eduard Klug),

– kołodziej (Wilhelm Poppe),

P r z e t w ó r s t w o  s p o ż y w c z e:

– pszczelarze (Johann Butzlass, Otto Plath),

– majątek ziemski (Johann Butzlass),

– młyn (Otto Plath),

Grosshorst (Niechorze Wielkie)

230 mieszkańców

K o m u n i k a c j a:

– poczta, telegraf, przystanek kolei,

Horst (Niechorze)

5 mieszkańców

K o m u n i k a c j a:

– poczta, telegraf, telefon, przystanek kolei,

H o t e l:

– Gesellschaftshaus (Otto Meyer),

Grosszapplin (Czaplin Wielki)

356 mieszkańców

K o m u n i k a c j  a:

– poczta, telegraf, przystanek kolei,

Z a j a z d:

– Franz Streege,

U s ł u g i:

– mistrzowie budowlani (August Kabbe, Fritz Zubke),

R z e m i e ś l n i c y:

– kowal (Gustav Arndt),

– krawiec (Hermann Wöller),

– szewc (Ferdinand Tietz),

– kołodziej (Johannes Arndt),

P r z e t w ó r s t w o  s p o ż y w c z e:

– młyny (Otto Riede, Erich Zindars),

H a n d e l:

– bydło (ohannes Harotke, Albert Zirbel),

Gummin (Gąbin)

241 mieszkańców

K o m u n i k a c j a:

– poczta, telegraf, telefon, przystanek kolei

P r z e t w ó r s t w o  s p o ż y w c z e:

– mleczarnia (Molkerei Gummin e. G.m.b.H.),

Gumminshof (Mirosławice)

246 mieszkańców

K o m u n i k a c j a:

– poczta, telegraf, przystanek kolei,

O c h r o n a  z d r o w i a:

– weterynarz (Junker),

P r z e t w ó r s t w o  s p o ż y w c z e:

– majątek ziemski ( właściciel Fiskus, administrator Hoffmann),

Gumtow (Chomętowo)

508 mieszkańców

K o m u n i k a c j a:

– poczta, telegraf, telefon, przystanek kolei,

Z a j a z d y:

– Karl Krohlow, Johannes Schultz,

B a n k:

– Spar- und Darlehnskasse Gumtow e. G.

R z e m i e ś l n i c y:

– kowale (August Schlenter, Gustav Spreemann),

– kołodziej (Albert Harkbarth),

– stolarz (Hermann Harkbarth),

P r z e t w ó r s t w o  s p o ż y w c z e:

– piekarnia (Otto Nöthling),

– młyn (Wilhelm Gentzen),

H a n d e l:

– żywność (Karl Krohlow),

Gützlaffshagen (Gosław)

558 mieszkańców

K o m u n i k a c j a:

– poczta, telegraf, telefon, przystanek kolei,

B a n k:

– Spar- und Darlehnskasse e. G.,

R z e m i e ś l n i c y:

– kowal (Richard Schumacher),

– szewcy (A. Arndt, K. Gruchow),

– kołodziej (Johannes Schumacher),

– stolarz (Otto Vollbrecht),

P r z e t w ó r s t w o  s p o ż y w c z e:

– majątek ziemski (Emil Baatz),

– mleczarnia (Molkerei-Genossenschaft Gützlaffshagen e. G.m.b.H.),

– wiatrak (Otto Gruchow),

H a n d e l:

– żywność (Karl Henke, Otto Vollbrecht),

Hoff (Trzęsacz)

280 mieszkańców

K o m u n i k a c j a:

– poczta, telegraf, przystanek kolei,

Z a k ł a d y  p r o d u k c y j n e:

– cegielnia (Edgar von Köller),

P r z e t w ó r s t w o  s p o ż y w c z e:

– majątek ziemski (Edgar von Köller),

Hohendrosedow (Drozdowo)

202 mieszkańcow

K o m u n i k a c j a:

– poczta, telegraf, telefon,

Z a k ł a d y  p r o d u k c y j n e:

– artykuły rolne (Landwirtschaftliche Betriebsgenossenschaft Hohendrosedow e. G.m.b.H.),

Karnitz (Karnice)

362 mieszkańców

K o m u n i k a c j a:

– poczta, telegraf, telefon, przystanek kolei,

Z a j a z d:

– Frz. Riebe,

U s ł u g i:

– mistrz murarski (Hermann Friedrich),

R z e m i e ś l n i c y:

– kowal (August Grefe),

– krawcy (Karl Eichhorst, Erich Kössel),

– szewc (Johannes Vollbrecht),

– stolarze (Albert Bartelt, Ferdinand Behnke),

Z a k ł a d y  p r o d u k c y j n e:

– tartak i cegielnia (Katharina von Elbe z domu grafini Wartensleben, administrator Paul Schmidt),

P r z e t w ó r s t w o  s p o ż y w c z e:

– piekarnia (Paul Zassin),

– majątek ziemski (Katharina von Elbe z domu grafini Wartensleben, administrator Paul Schmidt),

– młyn (Gustav Kössel),

– młyn owsiany (Franz Timm),

Kirchhagen (Konarzewo)

217 mieszkańców

K o m u n i k a c j a:

– poczta, telegraf,

P r z e t w ó r s t w o  s p o ż y w c z e:

– mleczarnia (Molkerei-Genossenschaft Wacholzhagen e. G.m.b.H.),

Kleinmoitzow (Mojszewo)

48 mieszkańców

K o m u n i k a c j a:

– poczta, telegraf,

P r z e t w ó r s t w o  s p o ż y w c z e:

– mleczarnia (Molkerei-Genossenschaft Moitzow e. G.m.b.H. Rahmstation Zapplin der Molkereigenossenschaft Moitzow),

– młyn (Wilhelm Kühsel),

Kleinzapplin (Czaplin Mały)

286 mieszkańców

K o m u n i k a c j a:

– poczta, telegraf,

Z a k ł a d y  p r o d u k c y j n e:

– cegielnia (Friedrich Kustemeyer),

P r z e t w ó r s t w o  s p o ż y w c z e:

– majątek ziemski (Friedrich Kustemeyer),

Neuzapplin (Czaplice)

K o m u n i k a c j a:

– poczta,

Z a k ł a d y  p r o d u k c y j n e:

– cegielnie (Zappliner Dampf-Ziegelei, Georg Bernardt),

P r z e t w ó r s t w o  s p o ż y w c z e:

– majątek ziemski (Paul Schmidt),

Langenhagen (Karcino)

675 mieszkańców

K o m u n i k a c j a:

– telegraf, przystanek kolei

Z a j a z d:

– Hermann Ziemer,

R z e m i e ś l n i c y:

– rymarz (Karl Heinrich ),

– kowale (Albrecht Korth, Walter Schuhmacher),

– krawiec (Emil Buntrock),

– szewcy (Wilhelm Albrecht, Albert Meitzel, Hermann Timm),

– kołodzieje (Gustav Dettmannm Georg Priewe),

– stolarze (Frz. Dumcke, Otto Völtz),

P r z e t w ó r s t w o  s p o ż y w c z e:

– młyn wodny (Otto Döring),

– wiatrak (Otto Hoppe),

H a n d e l:

– żywność (Wilhelm Albrecht),

Lensin (Lędzin)

288 mieszkańców

P r z e t w ó r s t w o  s p o ż y w c z e:

– mleczarnia (Molkerei Lensin e. G.m.b.H.),

Lewetzow (Lewice)

350 mieszkańców

Z a j a z d y:

– Johannes Gechtke, Helm. Schlewitt,

R z e m i e ś l n i c y:

– kowal (Frz. Wendorff),

– krawiec (August Nell),

– szewc (J. Buntrock),

– kołodziej (Otto Strenzke),

P r z e t w ó r s t w o  s p o ż y w c z e:

– pszczelarze (Baatz, Grahlmann, Gustav Guhkle, Lange, Pagel, Sell, Stark, Strenzke),

– majątki ziemskie (H. Baatz, A. Pagel, Frz. Schröder, B. Stübs),

– mleczarnia (Molkerei Lewetzow e. G.m.b.H.),

– wiatrak (Johannes Krause),

H a n d e l:

– pasza (Albert Tews),

– żwyność (Helmuth Schlewitt),

Neklatz (Niekładź)

121 mieszkańców

K o m u n i k a c j a:

– przystanek kolei

Z a k ł a d y  p r o d u k c y j n e:

– cegielnia (Gustav Steltner),

P r z e t w ó r s t w o  s p o ż y w c z e:

– majątek ziemski (Gustav Steltner),

Nestau (Uniestowo)

77 mieszkańców

K o m u n i k a c j a:

– przystanek kolei,

Z a k ł a d y  p r o d u k c y j n e:

– cegielnia (Bieler),

P r z e t w ó r s t w o  s p o ż y w c z e:

– majątek ziemski (Bieler),

Neuhof  (Nowielice)

252 mieszkańców

O c h r o n a  z d r o w i a:

– weterynarz (Hermann Zerler),

P r z e t w ó r s t w o  s p o ż y w c z e:

– majątek ziemski (Ernst Fronhöfer),

Ninikow (Ninikowo)

129 mieszkańców

Z a j a z d:

– Albert Polzin,

P r z e t w ó r s t w o  s p o ż y w c z e:

– majątek ziemski (Edgard Köller),

H a n d e l:

– pasza (Albert Polzin),

Parpart (Paprotno)

360 mieszkańców

K o m u n i k a c j a:

– poczta, telegraf, przystanek kolei,

Z a j a z d:

– Richard Stüwer,

R z e m i e ś l n i c y:

– kowal (Hermann Gaulke),

– szewc (Emil Pagel),

– kołodziej (Bert Müller),

– stolarz (Bert Müller),

U s ł u g i:

– przedsiębiorstwo budowlane (Otto Kahl),

Z a k ł a d y  p r o d u k y j n e:

– wyrób cementu (Otto Kahl),

– cegielnia (Arwed Neste),

P r z e t w ó r s t w o  s p o ż y w c z e:

– pszczelarz (Wilhelm Utsch),

– majątek ziemski (Arwed Neste),

– młyny (Louis Georg,  Arwed Neste),

– ogrodnictwo (August Laabs),

H a n d e l:

– drewno (Johannes Ewert),

– pasza (Franz Stüwer),

– żywność (Emil Pagel),

Rewahl (Rewal)

350 mieszkańców

K o m u n i k a c j a:

– poczta, telegraf, telefon, przystanek kolei,

H o t e l e:

– Heuers Strandhotel, Hotel Dünenhof, Pension Hotel Seestorm, Emil Tessmann’s Hotel,

P e n s j o n a t y:

– Scholtz, Wendorf,

U s ł u g i:

– malarze pokojowi oraz malarze (Retzlaff, Will),

– fryzjer (Wlost),

– szklarz (Retzlaff),

– mistrz murarski (Müller),

– spedytor (Keup).

R z e m i e ś l n i c y:

– bednarz (Heller),

– rymarz i tapicer (Knuth),

– ślusarz (Schramm),

– kowal (Bölk),

– krawcy (Neils, Trapp Wachs),

– szewcy (Krüger, Wolter),

– stolarze (Laabs, Keup),

P r z e t w ó r s t w o  s p o ż y w c z e:

– piekarnie (F. Tessmann, Wilke),

– rybacy (Bliese, Bölk),

– rzeźnik (Nennich),

– cukiernik (F. Tessmann),

– wyrób wód mineralnych (Emil Tessmann),

H a n d e l:

– rowery (Schramm),

– farby (Retzlaff),

– węgiel (Neumann, F. Tessmann),

– obuwie (Krüger, Wolter),

– żywność (Köpsel, Lips, Neumann, Stübs),

Ribbekardt (Rybokarty)

350 mieszkańców

K o m u n i k a c j a:

– przystanek kolejowy,

Zakłady produkcyjne:

– cegielnia (dr F. Röchling-dzierżawca Adm. Koop),

P r z e t w ó r s t w o  s p o ż y w c z e:

– pszczelarz (Besch),

– majątek ziemski (dr F. Röchling-dzierżawca Adm. Koop),

Rottnow (Rotnowo)

180 mieszkańców

R z e m i e ś l n i c y:

– kowal (R. Riek),

– kołodziej (R. Maass),

P r z e t w ó r s t w o  s p o ż y w c z e:

– pszczelarz i sprzedaż wysyłkowa miodu (R. Maass),

– majątki ziemskie (Bernhard Bülow, F. Storm, Johannes Ziemer),

Schellin (Skalin)

126 mieszkańców

P r z e t w ó r s t w o  s p o ż y w c z e:

– majątek ziemski (Bernhard Habeck),

Schleffin (Śliwin)

280 mieszkańców

K o m u n i k a c j a:

– poczta, telegraf, telefon, przystanek kolei,

Z a j a z d y:

– Erich Busacker, Fritz Güstin, Hermann Waldschänke,

O c h r o n a  z d r o w i a:

– weterynarz (Herwart Rübenhagen),

Z a k ł a d y  p r o d u k c y j n e:

– cegielnia (Fleischmann),

R z e m i e ś l n i c y:

– kowal (Hermann Tiegs),

– kołodziej (Emil Heuer),

P r z e t w ó r s t w o  s p o ż y w c z e:

– mleczarnia (Molkerei-Genossenschaft Schlieffin e. G.m.b.H.),

– młyn (Franz Scheer),

H a n d e l:

– żywność (Erich Busacker, Hermann Dorn, Fritz Güstin),

Schwessow (Świeszewo)

331 mieszkańców

Z a k ł a d y  p r o d u k c y j n e:

– cegielnia (Rudolf Gloxin, administrator Mad. Mikley),

P r z e t w ó r s t w o  s p o ż y w c z e:

– majątek ziemski (Rudolf Gloxin, administrator Mad. Mikley),

Stölitz (Stołąż)

210 mieszkańców

K o m u n i k a c j a:

– przystanek kolei,

R z e m i e ś l n i c y:

– kowal (Richard Jüdes),

P r z e t w ó r s t w o  s p o ż y w c z e:

– majątek ziemski i młyn (Rudolf Gloxin),

Treptow a. Rega (Trzebiatów)

8484 mieszkańców

K o m u n i k a c j a:

– poczta, telegraf, telefon, przystanek kolei,

S z k o ł y:

– Gimnazjum Królewskie im. Bugenhagena, liceum miejskie, szkoła podoficerska, zimowa szkoła rolna,

B a n k i:

– miejska kasa oszczędnościowa, Danziger Privat-Aktien-Bank Filiale Treptow a. R., Ländliche Spar- und Darlehnskasse e. G.m.b.H., Norddeutsche Creditanstalt, Depositenkasse Kolberg Filiale Rudolf Wolff, Hugo Wolff ,

O c h r o n a  z d r o w i a:

– szpital powiatowy, sanatorium okręgowe (Seehandel Verein f. Gesundheitspflege),

L e k a r z e:

– Erst Albrecht (ordynator), Rudolf Born (lekarz sztabowy), Oskar Brandt, Hubert Ermisch (ordynator), Hugo Kaliebe (radca sanitarny, lekarz komunalny), Erwin Lauschner (ordynator), August Merklin (radca sanitarny, dyrektor sanatorium), Gerhard Schroth (klinika prywatna), Heinrich Tietzen, Hermann Vollheim (ordynator i lekarz sanatoryjny),

D e n t y s t a:

– Kurt Gleinig,

T e c h n i c y  d e n t y s t y c z n i:

– Paula Berkahn, Walter Bleifuss, Hermann Fischer, Franz Wobersin,

W e t e r y n a r z:

– Ernst Lingk (dyrektor rzeźni),

B a n d a ż o w n i c y:

– G. Lohbes, K. Wollitz,

A p t e k i:

– Adler Apotheke (Kurt Dunker), Ratsapoteke (Martin Werner),

Ł a ź n i e:

– Molkerei-Genossenschaft Treptow a. R. G.m.b.H., łaźnia miejska,

P r a w n i c y:

– notariusze i adwokaci (E. Grundmann, Eberhard Schicke, Max Weyland),

– komornik sądowy (Albrecht),

P r a s a:

– Treptower Generalanzeiger und Treptower Zeitung, Treptower Neueste Nachrichten, Rega Zeitung,

O c h o t n i c z a  S t r a ż  P o ż a r n a

H o t e l e:

– Bahnhofshotel Kaiserhof (E. Schumann), Deutsches Haus (P. Maronde), Hohenzollern (Otto Kühnell), Pommersches Haus (Paul Röhring),

Z a j a z d y:

– Gustav Eichler, Karl Engfer, Grandrest und Logierhaus (Karl Lüdtke), Johann Radtke, Rest. und Logierhaus (Karl Siewert), Ferdinand Storm, Gastwirtschaft (Emil Tews), K. Willert,

R e s t a u r a c j e:

– Bahnhofsrestaurant (Heinrich Köpke), W. Bentert, Julius Fritz, Hermann Heintze, Gustav Hohus, Königshainrestaurant (Emil Wagner), Franz Kornstaedt, Neues Gesellschaftshaus (Albrecht Willy), Paul Renert, Frz. Riemer, Max Scheib, Albert Toews,

C e c h y  r z e m i e ś l n i c z e:

– piekarski, golibrodów i fryzjerów, rzeźniczy, malarzy, pozłotników i lakierników, rymarzy i tapicerów, kowali i ślusarzy, krawców, szewców, stolarzy i tokarzy,

U s ł u g i:

– malarze pokojowi i malarze (Karl Kahl, Karl Kühmell, Konrad Lehmann, Gustav Poppe Gustav Raasch, Gustav Wilke),

– kopacze studni (Gustav Lehmann Karl Vogel),

– introligatorzy (Otto Hartung, H. Wangerin),

– dekarze (Paul Bloedorm, Franz Franze),

– tokarze (Paul Gesch, Gustav Kasten),

– farbiarze (Paul Albrecht, Thedor Albrecht, Wilhelm Blank, Otto Hackbarth, Reinhold Mensing),

– fryzjerzy (Willi Apenbenburg, F. Below, W. Bleifuss, Karl Düsow, H. Fischer, K. Gauger, H. Lehmann, P. Miethner, J. Tamthum, Erich Schulz),

– garbarze (Gustav Berkhan, L. Boll),

– szklarze (Frz. Jury, Paul Jury, Heinrich Mittag, Ed. Schmidt, Paul Schulz, Julius Wittkowski, Robert Zander),

– złotnik (Wilhelm Koeppen),

– lakiernicy (Gustav Wilke, Karl Zirbel),

– mistrzowie murarscy (Julius König, Julius Pfundheller, Max Schrebler, Oskar Wittke),

– mechanicy (Albert Fischer, Hugo Kieselbach),

– brukarze (Franz Bast, Karl Meissmer, Wilhelm Runge, Rudolf Schurig),

– fotografowie (Emil Müller, Max Schnaack),

– zegarmistrzowie (Robert Gabbe, Max Kühnell, Albert Meussling, Karl Peters, Ludwig Schramm, Wilhelm Technow),

– spedytorzy (Otto Gauger, Hermann Witt),

– mistrz ciesielski (Max Viereck),

– firmy budowlane (Gemeinnütziger Bauverein Treptow a. R. e. G.m.b.H.),

Z a k ł a d y  p r o d u k c y j n e:

– drukarnie (Generalanzeiger und Treptower Zeitung-Richard Marg, F. Radel),

– przedsiębiorstwo konstrukcji żelaznych (Treptower Maschinenfabrik zu Treptow a. Rega-Max Rietz),

– gazownia miejska,

– tartaki (Hermann Ohm, Wilhelm Schuhmacher, Treptower Wassermühle),

– zakład kamieniarski (Hartsteinfabrik Treptow a. R. e. G.m.b.H.-tel. 49),

– fabryki maszyn rolniczych (Albert Fischer-tel. 232, Treptower Maschinenfabrik z. Treptow a. R.-zarządca Max Rietz-tel. 20, Otto Wendorf&Co.),

– fabryka kafli (Fritz Langenfeldt),

– wyrób odzieży (Helene Eichler, Hermann Eisenstaedt, Johanna Friedrich, Johann Heintze, Geschw. Pfundheller, Johanna Weber),

– wyrób mydła (Fabrik für Schmier-, Haus- und Toilettenseifen-tel. 32),

– przędzalnia wełny (Heinrich Bleissner),

– cementownie (Harsteinfabrik Treptow a. R. e. G.m.b.H.–tel. 49, Zement-Stein-Fabrik Blendorn, Schüttler&Daumke),

– cegielnie Julius Brilles, Harsteinfabrik Treptow a. R. e. G.m.b.H.-tel. 49),

R z e m i e ś l n i c y:

– bednarze (Emil Techmer, W. Techmer, H. Zaager),

– rusznikarz (Hugo Kieselbach),

– wytwórca szczotek i pędzli (Wilhelm Rahn),

– wytwórcy nagrobków (Harsteinfabrik Treptow a. R. e. G.m.b.H.-telefon 49, Fr. Kühnell, Treptower Maschinenfabrik z. Treptow a. R.-zarządca Max Rietz-tel. 20),

– wytwórcy rękawic (G. Lobbes, K. Wollitz),

– kapelusznik (Ferdinand Laplace),

– blacharze (Ad. Blumenthal, Karl Boog, O. Grahlmann, Paul Mangelsdorf),

– wytwórca koszyków (Heinrich Fechteler),

– kotlarz (Theodor Laabs),

– kuśnierz (J. Moses),

– nożownik (Erich Priebusch),

– rymarze (Frz. Braatz, W. Braatz, A. Brummund, Karl Erick, Ferdinand Keup, Franz Pasalk, Emil Pieper, Theodor Wolff),

– ślusarze (E. Biedermann, Albert Fischer, Emil Radtke, Albert Schmidt),

– kowale (W. Borchard, P. Herman, O. Lück, Max Pipkorn, K. Radtke, E. Reinke, Fritz Reinke),

– krawcy (H. Beerhohm, O. Beerhohm, A. Berndt, W. Bulgrin, R. Gaedtke, A. Lück, W. Marquardt, Fr. Mecke, Emil Ninnemann, Heinrich Otto, Hermann Otto, Emil Reimer, F. Richter, O. Richter, Reinhold Riehn, Richard Scheibe, Hermann Schmidt, J. Schochow, F. Schuhmacher, A. Teich, Hermann Tesch, Heinrich Wardelmann),

– szewcy (Friedrich Albrecht, Hermann Albrecht, Wilhelm Drewke, Eduard Guth, Wilhelm Haebacker, Franz Hensel, Richard Kautz, Richard Köpsel, Emil Krüger, Otto Maatz, Ferdinand Meissner, Gustav Michaelis, Ludwig Michaelis, H. A. Noss, Julius Otto, Franz Pagenkopf, Karl Rottsolk, Karl Schlung, Wilhelm Schlung, Erdm. Schubbert, Hugo Steckling, K. Voigt, Otto Zühlke),

– powroźnicy (Friedrich Bahr, M. Gabor, Franz Müller),

– kołodzieje (Karl Erdmann, Albin Fick, August Haese, Johannes Korff),

– tapicerzy (A. Brummund, Karl Feck, Franz Pasalk),

– stolarze (Gustav Drews, Emil Gehrke, Wilhelm Hintz, Alb. Keske, August Kuhr, Oskar Pacholke, Robert Pasalk, Gustav Rahn, Lois Sorweide),

– garncarze (Bernhard Bordt, Emil Klug Fritz Langenfeldt, Frz. Maurer),

– sukiennik (Fritz Meschke),

P r z e t w ó r s t w o  s p o ż y w c z e:

– rzeźnicy (rzeźnia miejska, W. Crohn, Robert Klaehr, Johann Radtke, R. Rittel, Emil Scheunemann, Johannes Schwantes, Georg Sprengel),

– piekarnie (Paul Achtenhagen, H. Albrecht, Emil Baatz, E. Balau, H. Braemer, G. Eichler, Alfred Hartwig, Willy Hermann, Johannes Klug, W. Klug, Emil Laabs, G. Landemacher, Reinhold Riebe, Otto Schmückert, Martin Tikwinski, Hermann Volkmann),

– piwowarzy (Max Scheib, C. Utz),

– gorzelnie (H. Bergmann, Franz Bleifuss, Max Kath, Frnaz Ohm, Otto Padeitz, Emil Tews, Franz Wintermitz, Hermann Wolff),

– cukiernicy (E. Balau, Johannes Klug, Reinhold Riebe),

– wytwórnie wody mineralnej (Willy Heyse, Ernts Treichel, C. Utz),

– mleczarnie (Molkerei-Genossenschaft Treptow a. d. Rega e. G.m.b.H.),

– młyny (Fr. Bleifuss, Frz. Bordt, Treptower Wassermühle),

– skup owoców (pani König),

– młyn śrutowy (Franz Winternitz),

– wyrób musztardy (Treptower Senffabrik-zarządca Franz Winternitz),

– hodowcy drobiu (Geflügelzüchterverein)

H a n d e l:

– towary budowlane (Hermann Detert, Max Kath, Hugo Kunowsky, Franz Ohm, Emil Diran, Emil Erdmann, Julius Fritz, Karl Kahl, Hermann Ohm, Wilhelm Schuhmacher, Emil Tiegs, Max Viereck),

– piwo (Wilhelm Eggert, Willy Heyse),

– książki, sztuka i muzykalia (Generalanzeiger und Treptower Zeitung-Richard Marg, Otto Hartung, Heinrich Wingerin),

– delikatesy (H. Bergmann Ernst Haebeker, Ernst Herrlinger, Frnaz Ohm, Hermann Wolff),

– towary drogeryjne i farby (Adler Apotheke-Kurt Dunker, Max Albrecht, Herman Detert, Drogerie zu roten Kreuz-Ewald Gündel, Emil Padditz, Ratsapotheke-Martin Werner, Paul Rosenfeldt),

– towary metalowe (Otto Grahlmann, Theodor Laabs, Alvin Prütz, Hermann Roesecke, Karl Wolff),

– ocet i spirytus (Hermann Rewald),

– rowery (Hugo Kieselbach, Karl Peters, Erich Priebusch),

– wyroby filcowe (Fritz Laplace, O. Vierkant),

– ryby (Leonh. Erdmann, Franz Radloff, Hermann Radloff, Otto Radloff),

– galanteria (Generalanzeiger und Treptower Zeitung-Richard Marg, Otto Hartungs, Theodor Laabs, Alwin Prütz, Hermann Roesecke, Heinrich Wangerin, Hugo Wolff, Karol Wolff),

– nasiona (Franz Behnke, Gerhard Bruss, Otto Gaertner, Theodor Grütt, Wilhelm Köpsel, August Lemke, Friedrich Lemke, Wilhelm Lemke, Geschw. Heumann),

– zboże (Rudolf Wolff-telefon 44),

– wyposażenie domu i kuchni (Theodor Laabs),

– kawa (Hamburger Kaffeelager-Max Neumann, Kaisers Kaffeegeschäft Filiale, Oskar Wolff),

– odzież (Hans Bosselman, Hermann Eisenstadt, Hermann Max, Robert Rautenberg, Hermann Rewald, Gebr. Woelke),

– wyroby włókiennicze (Johanna Friedrich, Hugo Wolff),

– towary rolne (Greifenberger-Treptower landwirtschaftlich. Ein- und Verkaufsverein e. G.m.b.H.),

– wyrobami skórzanymi L. Boll, Josef Rund

– odzież (Julius Jonas, Carl Liebert, Simon Neumann, Hugo Wolff),

– mąka (E. Bahlau, August Kaap, Otto Kressin, Ferdinand Laabs, Gstav Radtke, Wilhelm Riebe, Wilhelm Runge, August Schmidt),

– meble (Wilhelm Hintz, Oskar Pacholke, Louis Sorweide),

– konie (August Dallmann, Otto Knick),

– trumny (Wilhelm Hintz, Oskar Pacholke, Louis Sorweide),

– obuwie (Ernst Haebecker, Wilhelm Haebecker, H. A. Noss, Wilhelm Schlung, Otto Zühlke),

– srebrne sztućce (Felich&Kirchheim),

– żywność (Max Albrecht, Albert Behling, J. G. H. Birr, Fratz. Bleifuss, Hermann Detert, Otto Froneck, Hamburger Kafeelager-Max Neumann, Wilhelm Hass, Max Kath, Bert Klatt, Gustav Krüger, Hugo Kunowsky, Emil Padditz, Otto Padditz, Carl August Quade, Gustav Radtke, Paul Rosenfeldt, Ferdinand Salzsieder, A. W. Schnaack, Paul Tesch, Emil Wendt),

– bydło (Albert Darsow, August Frick, Friedebert Frömming, Reinhold Kleinschmidt, Wilhelm Moldenhauer, Wilhelm Moll, Johannes Richter, Hermann Selerdin, Heinrich Wolter

– wyposażenie domów (Berliner Warenhaus-J. Friedländer),

– wino (Franz Bleifuss, Otto Floreich, Ernst Haebecker, Ernst Herrlinger, Bert. Klart, Bustav Krüger, Emil Padditz, Otto Padditz, Ernst Wagner, Hermann Wolff),

– wyroby wełniane (Paul Albrecht, Theodor Albrecht, Wilhelm Blanck, Hermann Einsenstaedt, Johanna Friedrich, Hermann Rewald, Hugo Wolff),

– papierosy i tytoń (Hellm. Malkewitz, sprzedaż wysyłkowa Cäsar Marlow),

– drewno (Hermann Ohm, Wilhelm Schuhmacher, Treptower Wassermühle)

– futra  (J. Moses),

Triebs (Trzebusz)

555 mieszkańców

K o m u n i k a c j a:

– przystanek kolei,

Z a j a z d:

– Richard Brehmer,

U s ł u g i:

– przedsiębiorstwo budowlane (Karl Strelow),

R z e m i e ś l n i c y:

– kowal (A. Nemitz),

– krawcy (H. Strey, Wilke),

– kołodziej (K. Matthe),

– stolarz (F. Strunzke),

P r z e t w ó r s t w o  s p o ż y w c z e:

– majątki ziemskie (Ferdinand Brehmer, Franz Brehmer, Emil Miller, Otto Riebe, Albert Stübbs, Emil Wesenberg),

– mleczarnia (Molkerei-Genossenschaft Triebs e. G.m.b.H.),

– wiatrak (B. Tiegs),

H a n d e l:

– żywność (Joh. Brehmer),

Trieglaff (Trzygłów)

420 mieszkańców

Z a j a z d:

– Pod Białym Łabędziem (Karl Kieckhefen),

Z a k ł a d y  p r o d u k c y j n e:

– cegielnia (Adolf von Thadden-administrator Hermann Meyer),

R z e m i e ś l n i c y:

– kowal (Ferdinand Bugs),

– krawiec (Albert Radu),

P r z e t w ó r s t w o  s p o ż y w c z e:

– ogrodnictwo (Hafemann),

– majątek ziemski (Adolf von Thadden-administrator Hermann Meyer),

– młyn (Heinrich Werensch),

H a n d e l:

– żywność i towary różne (W. Stübbs, Heimr. Lange),

– mąka (Heinrich Werensch),

Voigtshagen (Włodarka)

553 mieszkańców

Z a k ł a d y  p r o d u k c y j n e:

– cegielnia (Ringofen-Ziegelei Voigtshagen),

R z e m i e ś l n i c y:

– kowal (Paul Schellin),

– krawiec (F. Keup),

– szewc (G. Völtz),

– stolarz (R. Richardt),

P r z e t w ó r s t w o  s p o ż y w c z e:

– piekarnia (Emil Sievert),

– majątki ziemskie (Ferdinand Brehmer, Julius&Moritz Brilles-administrator Krüger, Otto Laabs, Ferdinand Wendt),

– mleczarnia (Molkereigenossenschaft Voigtshagen e. G.m.b.H.),

– wiatrak (Johannes Wendt),

H a n d e l:

– żywność (Otto Arndt, Wilhelm Scheer),

Woedtke (Otok)

430 mieszkańców

Z a j a z d:

– Albert Hinz,

Z a k ł a d y  p r o d u k c y j n e:

– cegielnia (Friedrich von Woedtke-administrator Millow),

R z e m i e ś l n i c y:

– kowal (Friedrich Ebert),

– krawiec (August Glamm),

– kołodziej (Hermann Dreier),

– stolarz (Gustav Bratz),

P r z e t w ó r s t w o  s p o ż y w c z e:

– majątek ziemski (Friedrich von Woedtke-administrator Millow),

Zamow (Samowo)

210 mieszkańców

R z e m i e ś l n i c y:

– kowal (Arnold Hoge),

P r z e t w ó r s t w o  s p o ż y w c z e:

– majątki ziemskie (Gustav Bellin, F. Hoppe, G. Marquardt),

– mleczarnia (Molkerei-Genssenschaft Zamow e. G.m.b.H.),

Zarben (Sarbia)

497 mieszkańców

K o m u n i k a c j a:

– poczta, telegraf,

Z a j a z d:

– M. Zimmermann,

B a n k:

– Spar- und Darlehmskasseverein Zarben e. G.m.b.H.

Z a k ł a d y  p r o d u k c y j n e:

– tartak (Emil Steltner),

R z e m i e ś l n i c y:

– kowal (W. Otto),

– krawiec (E. Bräger, O. Kropp),

– kołodziej (O. Kniess),

– stolarz (A. Brandt),

P r z e t w ó r s t w o  s p o ż y w c z e:

– majątki ziemskie (A.Arndt, O. Butenhoff, G. Keup, O. Kropp, A. Ramm, F. Storm, J. Volkmann),

–  piekarnia (Emil Steltner),

– młyn (Emil Steltner),

Zedlin (Sadlno)

581 mieszkańców

Z a j a z d y:

– Wilhelm Glander, Reinhold Kasten

U s ł u g i:

– dekarz (F. Laabs),

R z e m i e ś l n i c y:

– kowal (F. Muskowitz),

– krawcy (E. Wuskow, Emil Zubke, K. Zubke),

– szewcy (O. Frank, J. Wagner),

– stolarze (A. Kammer, A. Kersten),

P r z e t w ó r s t w o  s p o ż y w c z e:

– ogrodnictwo (W. Debbeck),

– majątki ziemskie (Augst Busch, Albert Cammin, Hermann Cammin, Julius Cammin, Fritz Köpsel, Otto Krüssin, Johann Ohm, Heinrich Runge, Emil Stüber, Ferdinand Stüber, Ferdinand Volkmann, Eduard Wendt),

– wiatrak (Otto Haack),

H a n d e l:

– żywność (Wilhelm Glander, Reinhold Kasten),

– mąka (Otto Haack),

Zedlinerberg (Sadlenko)

47 mieszkańców

Z a k ł a d y  p r o d u k c y j n e:

– cegielnia (Johann Schulz).

]]> http://ziemiagryfa.org.pl/przemysl-i-rzemioslo-powiatu-gryfickiego-w-roku-1913/feed/ 0 http://ziemiagryfa.org.pl/szablon-stolarski-z-brojc-h-fromming-broitz/ http://ziemiagryfa.org.pl/szablon-stolarski-z-brojc-h-fromming-broitz/#comments Thu, 19 Jul 2018 22:37:22 +0000 http://ziemiagryfa.org.pl/?p=1942 Continue Reading

Gmina Brojce w całości leży w obrębie dorzecza Odry i należy do regionu wodnego Dolnej Odry i Przymorza Zachodniego. Prawie cały obszar gminy leży w obrębie zlewni rzeki Regi. Jedynie mały północno-wschodni obszar odwadniany jest przez Lniankę, która stanowi dopływ Dębosznicy[1]. Ze względu na zróżnicowaną rzeźbą terenu, rzeki i strugi w gminie Brojce cechują się znacznym spadkiem biegu oraz krętym przebiegiem. Najważniejszymi rzekami na omawianym terenie są Rega oraz Mołstowa. Oprócz tych dwóch głównych rzek płyną mniejsze „rzeczki” zwane strugami: Brodziec, Lnianka, Lubieszowa, Lubosiel, Pniewa, Rów Natolewicki, Sekwanka oraz Wkra.

RZEKI:

Rega rzeka płynąca przez Pojezierze Zachodniopomorskie i Pobrzeże Szczecińskie, o długości według różnych publikacji od 167,8 km do 199 km. Przyczyną różnic jest duża krętość rzeki – Rega na niektórych odcinkach jest rzeką bardzo silnie meandrującą. Jest dwudziestą czwartą pod względem długości rzeką w Polsce. Rega jest jedną z największych rzek przymorza i drugą rzeką woj. zachodniopomorskiego pod względem przepływów. Dorzecze Regi według różnych źródeł obejmuje obszar od 2723,3 km² do 2724,9 km² na Pobrzeżu Południowo bałtyckim i Pojezierzu Zachodniopomorskim. Źródło rzeki znajduje się w gminie Połczyn-Zdrój, koło osady Imienko. Rega biegnie przez obszar trzech powiatów (świdwińskiego, łobeskiego, gryfickiego) i sześciu miast. Uchodzi do Morza Bałtyckiego w Mrzeżynie. Według najnowszych publikacji źródło rzeki Regi znajduje się na wysokości 177,5 m n.p.m., ok. 0,3 km na południowy wschód od osady Imienko koło Bronowa, w gminie Połczyn – Zdrój (na Wysoczyźnie Łobeskiej lub Pojezierzu Drawskim). Stąd rzeka płynie na południe w kierunku jeziora Resko Górne i łączy się z dopływem wypływającym z północnego brzegu tego jeziora. Źródło koło Imienka potwierdza Mapa Podziału Hydrograficznego Polski z 2007 roku. Nazwa rzeki pojawia się w Pommersches Urkundenbuch w poszczególnych latach: 1170 – iuxta Regam fluvium, 1208 – villas non procul a Rega, 1227 – et Regam fluvios, 1240 – fluvium et Regam maiorem. Pisownia nazwy rzeki istotnie się nie zmienia i przez cały XIII wiek kilkanaście razy występuje nazwa Rega, a także w 1287 – Et ipsa Regha … portum et Regham. W XIV wieku także stale Rega oraz kilka razy Regha i raz Recham (1308), a użycie w 1321 – flumen dictum Reghe świadczy o niemieckim osłabieniu wygłosowego -a na –e. W 1948 roku przy zmianach wszystkich nazw rzek na Pomorzu Zachodnim, władze polskie pozostawiły nazwę Rega. Rega stanowi północno – zachodni fragment granicy gminy Brojce i gminy Gryfice.

Rega w okolicy Skalina (fot. J. Kuczkowski)

Mołstowa to prawobrzeżny dopływ Regi. Jej długość według różnych źródeł wynosi od 48,9 km do 57 km i powierzchni dorzecza od 371,5 km² do 377 km². Źródło rzeki znajduje się na łąkach położonych na północny zachód od jeziora Klępnicko, 1,5 km na północ od centrum Naćmierza. W górnym biegu Mołstowa płynie przez bezludne obszary leśne zwane Puszczą Popielewską, w dolnym biegu urozmaiconym, na przemian, wśród pól i lasów. Do Regi wpada w odległości 1,3 km na południowy zachód od centrum Bielikowa. Według danych regionalnego zarządu gospodarki wodnej dominującymi gatunkami ryb w wodach Mołstowy są: jelec i kiełb krótkowąsy. Pozostałymi gatunkami ryb występujących w rzece są: ciernik, pstrąg potokowy, kleń, lin, miętus pospolity, płoć, szczupak pospolity, troć wędrowna, lipień pospolity. W Mołstowie występuje także głowacz białopłetwy, będący gatunkiem chronionym. W poszczególnych latach nazwa rzeki została zapisana jako: Moltzstowe (1310), Mallstow (1564), Molstow (1618), Malstow (1780), Molstow (1885), Molstow (1888), Molstow (1944). W 1948 roku wprowadzono urzędowo polską nazwę – Mołstowa. Hydronimia nazwy rzeki nie jest jednoznaczna. Od lat 60. XX wieku pojawiają się tezy o przedsłowiańskim – bałtyckim pochodzeniu. Wzmiankowano o zestawieniu z litewskim Malštovė. Na podstawie dawnych zapisów interpretuje się nazwę dzierżawczą (*Małostowa), derywowaną od imienia Małost.

Mołstowa pomiędzy Grądem, a Brojcami (źródło ilustracji: http://new.brojce.net.pl/?attachment_id=17).

STRUGI:

Brodziec – lewobrzeżny dopływ rzeki Mołstowy. Brodziec bierze swoje źródła na północny zachód od wsi Pniewo a na zachód od przysiółka Lusowo, w gminie Płoty. Płynie na północny zachód wzdłuż granicy gminy Płoty i gminy Brojce. Od lewego brzegu łączy się z nim struga Lusówka. Dalej na obszarze między wsiami Stołąż a Kiełpino do Brodźca od lewego brzegu wpada Rów Natolewicki. Następnie płynie po gminie Brojce w kierunku północno-zachodnim do Brojc, gdzie przepływa pod mostem DW 105 i dalej na północ wpada do Mołstowy od jej lewego brzegu. Nazwę Brodziec wprowadzono w 1948 roku, zastępując poprzednią niemiecką nazwę Papen Bach.

Brodziec, górny odcinek (źródło ilustracji: https://image.slidesharecdn.com/raportzliczeniagniazd2012-120822161010-phpapp02/95/raport-z-liczenia-gniazd-ryb-ososiowatych-2012-35-728.jpg?cb=1345652004)

Lnianka – potok, lewobrzeżny dopływ rzeki Dębosznicy. Lnianka zaczyna swój bieg na zachód od wsi Starnin, skąd płynie na północ. W pobliżu wsi Jarkowo zaczyna biec na północny wschód. Przepływa przez wieś Petrykozy, a następnie przez Świecie Kołobrzeskie, gdzie uchodzi do Dębosznicy od lewego brzegu. W początkowym biegu potok biegnie po granicy między gminą Brojce a gminą Rymań. Lnianka tworzy charakterystyczną o szerokim płaskim dnie dolinę otoczoną wyraźnymi krawędziami wysoczyzny morenowej. Dolinę Lnianki charakteryzują zróżnicowane kompleksy leśne – wilgotne łęgi z wysiękami wód gruntowych, kwaśne buczyny na zboczach, starodrzewa, roślinność łąkowa i szuwarowa na torfowiskach. Nazwę Lnianka wprowadzono urzędowo w 1949 roku, zastępując poprzednią niemiecką nazwę potoku – Rou Bach.

Lubieszowa – prawobrzeżny dopływ Regi, przepływa przez Jezioro Łopianowskie. Na przeważającej długości stanowi granicę pomiędzy gminami Brojce i Płoty. Wpływa do Regi poniżej Gryfic na zachód od Kowalewa. Długość strugi wynosi 14,3 km. Jest to jeden z ważniejszych dopływów Regi w którym rokrocznie odbywają tarło pstrągi potokowe, trocie i łososie. Zamieszkuje go szereg gatunków chronionych między innymi głowacz białopłetwy, śliz, skójka gruboskorupowa. Struga swą nazwę wzięła od pobliskiej wsi Lubieszewo. Nazwę Lubieszowa wprowadzono urzędowo w 1948 roku, zastępując poprzednią niemiecką nazwę Lübsow Bach.

Lubieszowa w okolicy osady Kowalewko (fot. J. Kuczkowski)

 Lubosiel – prawobrzeżny dopływ Regi. Struga bierze źródło pomiędzy wsiami Tąpadły i Przybiernowo płynąc na północ. Następnie na obszarze pomiędzy wsiami Bielikowo i Pruszcz zmienia bieg na zachód i wpada do Regi. W strudze w okresie jesiennym na odcinkach ze żwirowo-kamienistym dnie trocie i łososie odbywają tarło. Nazwę Lubosiel wprowadzono urzędowo w 1949 roku, zastępując poprzednią niemiecką nazwę Lubüssel. Została wtedy określona jako rzeka, jednak w 2006 roku Komisja Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych określiła ją jako strugę.

Lubosiel pomiędzy Brojcami a Pruszczem (fot. J. Kuczkowski).

Pniewa – lewobrzeżny dopływ Mołstowy. Pniewa bierze swój początek w okolicach wsi Darszyce, skąd biegnie na północ i przy przysiółku Ostrobodno łączy się ze strugą Pniewką. Następnie płynie w pobliżu wsi Pniewko, za którą biegnie w kierunku północno-wschodnim. Na północ od osady Czartkowo wpada do Mołstowy od lewego brzegu. Na krótkim odcinku stanowi granicę pomiędzy gminami Brojce i Rymań.

Pniewa (źródło ilustracji: https://image.slidesharecdn.com/raportzliczeniagniazd2012-120822161010-phpapp02/95/raport-z-liczenia-gniazd-ryb-ososiowatych-2012-40-728.jpg?cb=1345652004)

Rów Natolewicki – bierze swoje źródła na północ od wsi Natolewice. Płynie na północny zachód, w przeważającej części stanowi granicę pomiędzy gminą Brojce a gminą Płoty. Od lewego brzegu, pomiędzy Stołążem a Kiełpinem, wpada do Brodźca.

Sekwanka – lewobrzeżny dopływ Sarniej. Struga bierze swe źródła w okolicach Darżewa, płynie przez północny zachód a następnie na północ przechodzi pod drogą wojewódzką nr 102 i skręca na zachód. Wpada do Sarniej na północny wschód od Trzebiatowa.

Sekwanka na południe od drogi wojewódzkiej nr 102 (źródło ilustracji: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4a/Sekwanka_2009-09_SE.jpg)

 Wkra – prawobrzeżny dopływ Mołstowy. Struga bierze swe źródła na północ od Rymania między Kobylą Górą a Raciborskimi Górami, skąd płynie na północ. Dalej na południe od wsi Gorawino zmienia bieg w kierunku południowo-wschodnim. Płynie na zachód od wsi Starnin, za którą biegnie w kierunku południowym. Wpada do Mołstowy od prawego brzegu, na północny zachód od wsi Grąd. Ujściowy odcinek stanowi granicę między gminą Brojce a gminą Rymań. Nazwę Wkra wprowadzono w 1948 roku, zastępując poprzednią niemiecką nazwę Ücker Bach.

Wkra przy ujściowym odcinku (źródło ilustracji: https://image.slidesharecdn.com/raportzliczeniagniazd2012-120822161010-phpapp02/95/raport-z-liczenia-gniazd-ryb-ososiowatych-2012-38-728.jpg?cb=1345652004).

Przypisy:

[1]  Rzeka w województwie zachodniopomorskim, długości 32 km, płynąca po Równinie Gryfickiej następnie Wybrzeżu Trzebiatowskim. Rzeka swoje źródło bierze w gminie Rymań na zachód od wsi Leszczyn, a także koło dawnego PGR Strzębielewo. Za Strzebielewem do rzeki wpada od prawego brzegu struga Lędówka. Dębosznica dalej biegnie przez gminę Siemyśl. Na północ od Świecia Kołobrzeskiego do rzeki od zachodniego brzegu wpada potok Lnianka. Rzeka Dębosznica płynie w wąskiej, silnie zatorfionej dolinie. W gminie Kołobrzeg na zachód od wsi Głowaczewo znajdują się dwa jazy rozdzielające wody Dębosznicy. Zachodni jaz tworzy potok Łużanka, który jest dolnym biegem Dębosznicy. Natomiast przez wschodni jaz wody płyną do rzeki Błotnicyodległej ok. 1 km. Oba cieki wodne uchodzą do jeziora Resko Przymorskie. W 2011 r. przeprowadzono ocenę jakości wód w punkcie kontrolno-pomiarowym k. wsi Głowaczewo, której wyniki umiarkowany potencjał elementów biologicznych, dobry potencjał elementów fizykochemicznych i hydromorfologicznych oraz umiarkowany potencjał ekologiczny. Nazwę Dębosznica wprowadzono urzędowo w 1948 roku, zastępując poprzednią niemiecką nazwę Kreiher Bach.

]]> http://ziemiagryfa.org.pl/rzeki-i-strugi-w-gminie-brojce/feed/ 0 http://ziemiagryfa.org.pl/prace-porzadkowe-przy-pomniku-wojennym-w-kielpinie-gmina-brojce-oraz-sprzatanie-terenu-cmentarza/ http://ziemiagryfa.org.pl/prace-porzadkowe-przy-pomniku-wojennym-w-kielpinie-gmina-brojce-oraz-sprzatanie-terenu-cmentarza/#comments Mon, 09 Jul 2018 17:07:17 +0000 http://ziemiagryfa.org.pl/?p=1922 Continue Reading

W sobotę 7 lipca 2018 r. nasze Stowarzyszenie przeprowadziło akcję uprzątnięcia starej części cmentarza komunalnego w Kiełpinie oraz oczyszczenia pomnika poświęconego poległym w I wojnie światowej mieszkańców Kiełpina, Smokęcina oraz Grądu. Pierwszym pozytywnym zaskoczeniem był fakt, że spod warstwy mchu, porostów i zielonego nalotu pokrywających pomnik pierwszowojenny wyłonił się piękny różowy piaskowiec. Pomnik jest w bardzo dobrym stanie, a w żłobieniach liter nadal można znaleźć czarną farbę. Napisy są czytelne w 100 % co jest prawdziwą rzadkością. Pod warstwą trawy odnaleźliśmy XIX wieczny krzyż żeliwny, zaś za ogrodzeniem pięknie zdobioną kolumienkę, które ustawiliśmy w utworzonym tu niedawno lapidarium. Efekty naszej pracy oraz zaangażowania grupy mieszkańców Kiełpina oraz OSP Kiełpino można zobaczyć na poniższych fotografiach. Zachęcamy do odwiedzenia samego cmentarza.

Galeria z prac na: https://www.facebook.com/ziemiagryfa/

]]>

Darżewo, jako wieś powstało w 1845r. po reformie uwłaszczeniowej i separacji gruntów folwarcznych od chłopskich. Darżewo położone jest w płn. części gminy Brojce przy drodze z Dargosławia do Trzebiatowa. Do Dargosławia jest stąd 2km na płd.- wsch., a do Trzebiatowa 7km na płn. – zach. 1km na płd. od Darżewa płynie rzeka Mołstowa, wzdłuż której rozciągają się łąki. Z tego terenu bierze początek kilka strumieni, z których najważniejszy jest strumień Sarnia, płynący w kierunku Trzebiatowa i wpadający do rzeki Regi. Teren jest bezleśny o urozmaiconej rzeźbie terenu, momentami o dużych nachyleniach stoków. Darżewo jest wsią wielodrożną zbliżona do ulicówki. Główna ulica wiejska ma układ południkowy i długość ok. 700m. Na płn. i płd. wsi znajdują się zabudowane tereny przypominające średniowieczne nawsia. Większą część „nawsia” płn. zajmuje staw. „Nawsie” obiega brukowana droga, od której odchodzi brukowany dojazd do dworu, przecinający podwórze folwarczne na dwie części.

Folwark wykształcił się z gospodarstwa sołtysa w XXw. Pierwsza wzmianka o folwarku pojawia się w spisach majątków ziemskich z 1920 r., jako właściciela podano w nim Emila Storm, co potwierdza również spis z 1929r. W spisie z 1939r. jako właściciel występuje Willi Storm.

Zabudowania podwórza folwarcznego składały się z trzech budynków ustawionych w kształt litery „U”, otwartej w kierunku stawu (zach.) po bokach stały budynki gospodarcze – obora (przy oborze znajduje się wąska opaska z bruku) i stodoła (stodołe rozebrano częściami, ostatecznie w latach 70.), natomiast po krótszej, wschodniej stronie podwórza stał dwór, który był dominanta architektoniczną zespołu. Kolonia mieszkaniowa ustawiona wzdłuż jednej linii wzdłuż głównej ulicy wiejskiej składała się z budynku mieszkalnego – dwojaka i budynku gospodarczego. Na wsch. od dwojaka i na wsch. od dworu znajdują się sady, które zastępowały park. W sadzie przy dworze rosło kilka drzew nieowocowych. Od płd. wzdłuż granicy z sąsiednia zagrodą chłopską znajdował się szpaler starych drzew, wśród których na wysokości dworu znajdowała się trafostacja. Wzdłuż płn. brzegu stawu na płd. od dwojaka przebiegała gruntowa droga używana, jako główny dojazd do podwórza.

Zgodnie ze spisem z 1920r. ogólny areał folwarku wynosił 135ha. W 1939r. Ogólny areał wzrósł do 185ha, w tym: gruntów ornych – 89ha, łąk – 18ha, pastwisk – 22ha. W 1920r. do uprawy ziemi trzymano 8 koni, a w 1939r. (po wzroście areału) koni utrzymywano tylko 6, co pozwala domyślać się albo zmiany struktury upraw albo zmechanizowania prac przy uprawie ziemi.

Początkowo hodowano 48 sztuk bydła, w tym: krów mlecznych – 26 sztuk, świń – 12 sztuk, owiec – 4 sztuki. W 1939r. hodowano 65 sztuk bydła, w tym: krów mlecznych – 40 sztuk, świń – 60 sztuk.

W 1945r. folwarku nie upaństwowiono, budynki folwarczne i ziemię podzielono pomiędzy pięciu rolników indywidualnych. Z biegiem czasu ilość rolników użytkujących budynki zmieniała się. W 1990r. budynki użytkowało dwóch rolników i kilka rodzin rolników-rencistów (wg karty ewidencyjnej zabytków architektury i budownictwa z 1990r. właścicielami byli: Kukułowicz Feliksa, Kludzińska Zofia, Tyszer Antoni).  Część budynku należała do Państwowego Funduszu Ziemi. W 1990r. podwórze folwarczne wynosiło – 0,4ha; kolonia mieszkaniowa – 0,1ha; sady za podwórzem – 0,3ha. W 1990r. stwierdzono, że z pięciu budynków folwarcznych nie istnieje tylko jeden, pozostałe zostały bardzo przebudowane, ale znajdowały się w dobrym stanie technicznym. Przebudowy budynków nie były objęte nadzorem konserwatorskim.

Źródło: Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa z 1990r.

Nakreśliliśmy zadania na najbliższy czas. Już w lipcu podejmiemy się wyczyszczenia pomnika wojennego na cmentarzu w Kiełpinie. Prace będą polegać na usunięciu mchu i innych zanieczyszczeń oraz na zabezpieczeniu pomnika hydrofobowo. Ciekawą inicjatywą jest pomysł zorganizowania wystawy sztuki współczesnej lokalnych artystów w młynie w Brojcach. Event, który będzie krótkotrwałym wydarzeniem kulturalnym, planujemy na koniec września. Po za tym trwają prace dotyczące utworzenia punktu informacji archeologicznej na kurhanach w Strzykocinie.

Usankcjonowaliśmy odejście części członków do nowopowstałego Stowarzyszenia Historycznego w Rymaniu. Spowodowało to konieczność powołania nowego zarządu. Nowym przewodniczącym został Jacek Kuczkowski, a w miejsce Tadeusza Dacha powołaliśmy Barbarę Więckowicz, w zarządzie pozostali Edmund Kaźmierski, Michał Zinowik i Artur Wabik.

]]> http://ziemiagryfa.org.pl/odbylo-sie-walne-zebranie-czlonkow-stowarzyszenia/feed/ 0 http://ziemiagryfa.org.pl/zebranie-stowarzyszenia-historycznego-pamiec-i-tozsamosc/ http://ziemiagryfa.org.pl/zebranie-stowarzyszenia-historycznego-pamiec-i-tozsamosc/#comments Thu, 14 Jun 2018 23:34:24 +0000 http://ziemiagryfa.org.pl/?p=1897 Członków i sympatyków naszego stowarzyszenia zapraszamy na walne zebranie które odbędzie się w środę (20.06.2018 r.) na sali wiejskiej w Brojcach o godzinie 17.00.